Media społecznościowe pod lupą wywiadu

Monitorowanie potencjalnych zagrożeń

Jednym z podstawowych zastosowań SOCMINT jest obserwacja aktywności grup ekstremistycznych. Według opracowania „Social Media and Law Enforcement” (CivicPlus) oraz tekstu Brandona Burleya „Social Media as an Investigative Tool: OSINT Strategies for Law Enforcement” (Police1), media społecznościowe pozwalają na wykrywanie procesów werbowania do organizacji terrorystycznych, które często rekrutują członków online, publikując materiały propagandowe czy instruktażowe (np. dotyczące planowania zamachów). 

Platformy umożliwiają również monitorowanie sygnałów wskazujących na planowane ataki, ponieważ niektóre grupy lub osoby otwarcie chwalą się w sieci działaniami przestępczymi. Co więcej, analiza zachowań botów czy fałszywych kont pomaga w rozpoznawaniu kampanii dezinformacyjnych, choć odróżnienie ich od działań autentycznych wymaga specjalistycznych narzędzi analitycznych.

Analiza nastrojów społecznych i protestów

Obecne narzędzia do analizy Big Data oraz systemy sztucznej inteligencji umożliwiają masowe przetwarzanie wpisów w mediach społecznościowych pod kątem emocji i opinii. Dzięki temu służby wywiadowcze mogą z wyprzedzeniem wykryć potencjalne niepokoje społeczne, zaplanowane protesty czy wzrost poparcia dla radykalnych idei. 

Jak zwracają uwagę Raluca Luțai w publikacji „European intelligence services just signed up on social media. An analysis of secret services and social media platforms” (Studia Universitatis Babeș-Bolyai Studia Europaea) oraz Willemijn Aerdts w artykule „Wagner Mutiny: Social Media a Source of Information for Intelligence Services” (Universiteit Leiden), analizowanie przekazów w mediach społecznościowych dostarcza ważnych wskazówek na temat dynamiki sporów politycznych i potencjalnych punktów zapalnych. Pozwala także lepiej zrozumieć mobilizację różnorodnych grup, zarówno politycznych, jak i paramilitarnych, oraz wykryć tzw. efekt „bańki informacyjnej” — zamknięcia przekazów w określonych środowiskach.

Kontrwywiad i neutralizacja prób infiltracji

Media społecznościowe przyciągają również uwagę kontrwywiadu. Zdarza się, że agenci obcych służb nawiązują kontakt z pracownikami kluczowych sektorów poprzez platformy takie jak LinkedIn. 

Jak podkreślają Silviu Stahie w „Lithuania warns of Chinese intelligence services using social media to target victims” oraz „Role of Social Media in Information Warfare” (Bitdefender), służby chińskie, rosyjskie czy innych państw często tworzą fałszywe profile, by rekrutować osoby dysponujące cenną wiedzą (tajemnice wojskowe, biznesowe lub szczegółowe informacje dotyczące projektów badawczych). 

W związku z tym kontrwywiad prowadzi kampanie uświadamiające wśród pracowników ważnych instytucji oraz regularnie sprawdza, czy w mediach społecznościowych nie pojawiają się podejrzane schematy interakcji.

Działania ofensywne: dezinformacja i wojna psychologiczna

W sytuacjach rywalizacji między państwami lub w czasie konfliktów militarnych media społecznościowe służą do prowadzenia działań w ramach tzw. wojny informacyjnej (ang. information warfare). 

Jak wskazuje opracowanie „Election Protective Security Guidance – Exploitation of Social Media” (National Protective Security Authority) oraz Khurshid Khan w artykule „The Role of Social Media in Information Warfare” (LinkedIn), rządy mogą inicjować kampanie wpływu, polegające na rozprzestrzenianiu dezinformacji, atakach na reputację wybranych polityków czy liderów społecznych, bądź wywoływaniu chaosu informacyjnego. 

Tego typu działania przypisywano między innymi Rosji (w kontekście wyborów prezydenckich w USA w 2016 r. czy kampanii brexitowej w Wielkiej Brytanii), jednak podobne praktyki mogą występować w różnych krajach. W tego rodzaju operacjach służby wywiadowcze odgrywają kluczową rolę w przygotowaniu i wspieraniu kampanii dezinformacyjnych, a także w analizie ich skutków.

Reklama ukierunkowana i mikrotargetowanie

Wiele platform społecznościowych oferuje rozbudowane narzędzia reklamowe, dzięki którym można dotrzeć z przekazem do ściśle określonych grup odbiorców. Wyróżniamy tu:

• Precyzyjne targetowanie – służby wywiadowcze mogą wykorzystywać narzędzia marketingowe (oficjalnie lub nieoficjalnie) w celu prezentowania określonych treści wybranym grupom, np. osobom o danym światopoglądzie lub zamieszkującym dany region.
• Budowanie narracji – dzięki kampaniom reklamowym można kształtować opinię publiczną czy wzmacniać istniejące podziały i kontrowersje.

Podszywanie się i inwigilacja

W mediach społecznościowych stosunkowo łatwo jest tworzyć fałszywe tożsamości. Służby wywiadowcze mogą to wykorzystywać na różne sposoby:

• Fikcyjne profile – funkcjonariusze zakładają konta z wymyśloną tożsamością (np. poprzez publikowanie codziennych treści, zdobywanie znajomych), by zbliżyć się do interesujących ich osób lub środowisk.
• Uzyskiwanie zaufania – podszywanie się pod przyjaciół, kolegów z pracy czy influencerów w celu zdobycia poufnych informacji lub nakłonienia kogoś do konkretnego działania.
• Phishing i socjotechnika – wykorzystanie platform społecznościowych do ataków opartych na inżynierii społecznej. Udając np. rekrutera, dziennikarza lub atrakcyjną osobę, agenci mogą uzyskać dostęp do wrażliwych danych.

Narzędzia i techniki analityczne

Automatyzacja i sztuczna inteligencja

Dzięki rozwojowi uczenia maszynowego (machine learning) i przetwarzania języka naturalnego (NLP), systemy analityczne potrafią w krótkim czasie klasyfikować miliony wpisów w mediach społecznościowych. 

Jak wskazują dr David James Kritz w artykule „Why is Open Source Collection Critical in Intelligence Work?” (American Public University) oraz opracowanie „Harnessing the Power: Social Media’s Role in Modern Intelligence Work” (McAfee Institute), automatyzacja ułatwia wykrywanie wzorców i anomalii, a następnie pozwala na pogłębioną analizę tych najbardziej podejrzanych. 

W praktyce obejmuje to m.in. rozpoznawanie słów kluczowych związanych z terroryzmem, przestępczością i ekstremizmem, identyfikację fałszywych kont i botnetów oraz analizę semantyczną wypowiedzi(sentiment analysis), przydatną do wychwytywania sygnałów radykalizacji bądź rosnącej wrogości.

Geolokalizacja i analiza wizualna

Obrazy i nagrania wideo udostępniane w mediach społecznościowych również stanowią cenne źródło informacji dla służb wywiadowczych. 

Dzięki technikom geolokalizacji, rozpoznawaniu obrazu (ang. image recognition) i analizie metadanych można ustalić, gdzie wykonano daną fotografię, nawet jeżeli autor próbował to ukryć. Da się także zrekonstruować przebieg zdarzeń, na przykład rozpoznając pojazdy wojskowe czy charakterystyczne obiekty w tle. Pozwala to sprawdzać autentyczność materiałów i ustalać, czy nie zostały nagrane w innym miejscu, niż sugeruje to ich opis.

Analiza sieci społecznych (social network analysis)

Kolejnym istotnym aspektem jest social network analysis (SNA), wykorzystująca metody statystyczne i wizualizacyjne do badania powiązań między użytkownikami. Dzięki niej można wykrywać liderów opinii oraz tzw. „węzły” kluczowe dla przepływu informacji; ustalać, czy dany profil odgrywa centralną rolę w skoordynowanej kampanii, a także tropić relacje między osobami pozornie ze sobą niepowiązanymi.

Analiza Big Data i sztuczna inteligencja

We współczesnych realiach kluczową rolę odgrywają techniki automatycznej analizy ogromnych zbiorów danych (Big Data). Tu należy zwrócić uwagę na:

• Mapowanie sieci powiązań – algorytmy AI badają relacje między użytkownikami, identyfikują kluczowe węzły (osoby szczególnie wpływowe) i wykrywają schematy komunikacji.
• Rozpoznawanie obrazów i twarzy – służby mogą łączyć zdjęcia z mediów społecznościowych z bazami danych, np. z monitoringiem miejskim, aby rozpoznawać konkretne osoby.
• Analiza semantyczna i sentiment analysis – zaawansowane narzędzia potrafią wyodrębniać kontekst, emocje i kluczowe wątki z setek tysięcy postów, co ułatwia rozpoznawanie trendów i przewidywanie zachowań.

Wyzwania i zagrożenia związane z wykorzystaniem mediów społecznościowych

Prywatność i prawa obywatelskie

Jednym z głównych problemów jest wyznaczenie granic między bezpieczeństwem a wolnościami obywatelskimi. Powszechne przetwarzanie danych z mediów społecznościowych może naruszać prywatność użytkowników, zwłaszcza gdy brakuje jasno sformułowanych procedur lub mechanizmów nadzoru. 

Eksperci wielokrotnie podkreślali potrzebę stworzenia bardziej precyzyjnych regulacji prawnych, aby zapobiec masowej inwigilacji bez uzasadnionych podstaw.

Fałszywe pozytywy i błędna interpretacja

Automatyczne systemy analityczne, mimo zaawansowania, mogą generować fałszywe pozytywy, co prowadzi do niesłusznego uznawania osób zupełnie niewinnych za potencjalne zagrożenie. 

Dodatkowo ironia, sarkazm czy slang bywają źle interpretowane przez algorytmy, co niekiedy skutkuje niepotrzebnymi dochodzeniami.

Dezinformacja i manipulacja danymi

Jak zauważa Raluca Luțai w publikacji „European Intelligence Services Just…”, nie tylko służby wywiadowcze korzystają z mediów społecznościowych. Robią to również grupy przestępcze i wrogie podmioty. Publikując zmanipulowane treści, mogą w łatwy sposób wprowadzić analityków w błąd. 

Jeżeli służby wywiadowcze będą opierać się wyłącznie na nieweryfikowanych źródłach, same staną się podatne na kampanie dezinformacyjne. Dlatego tak ważna jest staranna weryfikacja pozyskiwanych danych.

Brak jasnych ram prawnych i międzynarodowych

W wielu krajach istnieją ogólne przepisy dotyczące gromadzenia i przetwarzania danych osobowych, jednak transgraniczny charakter internetu dodatkowo utrudnia sprawę.

Globalny zasięg platform społecznościowych powoduje problemy z określeniem właściwej jurysdykcji, a służby wywiadowcze jednego państwa mogą prowadzić operacje w innym. To z kolei wymaga międzynarodowej współpracy i często skomplikowanych ustaleń prawnych.

Perspektywy na przyszłość

Z prognoz i analiz — m.in. z opracowania Brendana M. Cullena „The Future of OSINT in Intelligence Work” (University of South Carolina) — wynika, że intensywność wykorzystywania mediów społecznościowych przez służby wywiadowcze będzie wzrastać. 

Głównym czynnikiem jest ciągły postęp w dziedzinie analizy danych i sztucznej inteligencji, co jeszcze bardziej ułatwia automatyzację monitorowania treści. Jednocześnie wzrasta znaczenie cyberbezpieczeństwa, ponieważ przeciwnicy mogą fałszować dane lub zakłócać działania wywiadowcze. 

Z drugiej strony, rośnie potrzeba nowych regulacji prawnych, mających zapewnić równowagę między bezpieczeństwem a ochroną prywatności. Można też spodziewać się dalszego rozwoju operacji informacyjnych, w ramach których służby państw prowadzą rozbudowane kampanie wpływu na społeczeństwa przeciwników.

Media społecznościowe stały się nieodłącznym elementem obszaru wywiadu i bezpieczeństwa narodowego. Dzięki SOCMINT, służby zyskują dostęp do bogatych źródeł informacji o potencjalnych zagrożeniach, nastrojach społecznych i możliwościach prowadzenia operacji ofensywnych. 

Jednocześnie nie można zapominać o wyzwaniach etycznych, prawnych i technologicznych związanych z tak szerokim wykorzystywaniem danych. W dobie postępującej digitalizacji społeczeństwa kluczowe jest wypracowanie przejrzystych regulacji i odpowiednich mechanizmów nadzoru, które zapobiegną nadużyciom. 

Zapewnienie równowagi między koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa a poszanowaniem swobód obywatelskich stanowi jedno z najistotniejszych wyzwań dla państw wykorzystujących potencjał mediów społecznościowych w swoich działaniach.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na:[email protected].