UNESCO radzi w sprawie sztucznej inteligencji. „Lektura obowiązkowa”

W niemal 50-stronnicowym dokumencie UNESCO zaprezentowało przegląd różnych koncepcji regulacji sztucznej inteligencji, które funkcjonują na całym świecie. Co ciekawe wzorem do naśladowania mogą być rozwiązania prawne krajów Ameryki Południowej i Łacińskiej.

Inspiracja dla prawodawców i parlamentarzystów

Publikacja ma być inspiracją dla prawodawców i parlamentarzystów odpowiedzialnych za zarządzanie AI, zwłaszcza na poziomie krajowym. W dokumencie zamieszczono swojego rodzaju przewodnik z zaleceniami.

„To LEKTURA OBOWIĄZKOWA dla każdego, kto zajmuje się zarządzaniem sztuczną inteligencją – skomentowała w portalu X dr Luiza Jarovsky, prawniczka i badaczka, która zawodowo zajmuje się systemami AI.

Różne podjeścia do AI

W dokumencie omówionych jest 9 przykładów podejścia do regulacji sztucznej inteligencji. UNESCO podkreśla, że nie wykluczają się wzajemnie, a poszczególne elementy można łączyć. Poniżej omówimy krótko - każde z nich.

I - Podejście oparte na zasadach: polega na zaproponowaniu interesariuszom zestawu podstawowych zasad dotyczących opracowywania i korzystania z systemów AI za pośrednictwem procesów etycznych, odpowiedzialnych, zorientowanych na ludzi i zgodnych z prawami człowieka. Wartości ważne w tym podejściu to m.in. ochrona praw człowieka, zapewnienie inkluzyjności, życie w pokojowym społeczeństwie. Wśród zasad UNESCO wymienia proporcjonalność i brak szkodliwości, bezpieczeństwo, sprawiedliwość i brak dyskryminacji, zrównoważony rozwój czy prawo do prywatności i ochronę danych. Podejście oparte na zasadach widoczne jest ustawach dot. AI – w Peru, Kolumbii, Brazylii i Kostaryce.

II - Podejście oparte na standardach: polega na delegowaniu w całości lub w części uprawnień regulacyjnych państwa organizacjom (prywatnym, publicznym, hybrydowym). Te z kolei opracowują standardy techniczne, które następnie będą stanowić wytyczne dla interpretacji i wdrażania obowiązkowych zasad. „Takie podejście umożliwia organizacjom profesjonalnym i branżowym udział w opracowywaniu norm technicznych regulujących procesy i działania związane z cyklem życia systemu AI” – czytamy w dokumencie. Takie podejście widoczne jest w przepisach europejskiego Aktu o sztucznej inteligencji.

III - Podejście Agile (zwinne) i eksperymentalne: to tworzenie elastycznych schematów regulacyjnych, takich jak piaskownice regulacyjne, które umożliwiają organizacjom testowanie nowych modeli biznesowych, metod, infrastruktury i narzędzi w bardziej elastycznych warunkach regulacyjnych oraz pod nadzorem i przy wsparciu organów publicznych. Najważniejszą wartością w tym podejściu jest innowacja. Możliwość tworzenia piaskownic regulacyjnych znalazła się w AI Act, w brytyjskiej propozycji ustawy dot. sztucznej inteligencji oraz w prawie brazylijskim.

IV - Podejście ułatwiania i włączania: Ma na celu ułatwienie i umożliwienie stworzenia środowiska, które zachęca do rozwoju i korzystania z odpowiedzialnych, etycznych i zgodnych z prawami człowieka systemów AI przez sektor prywatny i publiczny. W tym duchu, UNESCO opracowało Metodologię Oceny Gotowości (RAM), której celem jest pomoc „krajom w zrozumieniu, gdzie stoją w skali gotowości do etycznego i odpowiedzialnego wdrażania AI dla wszystkich swoich obywateli, przy czym uwypuklają one, jakie zmiany instytucjonalne i regulacyjne są potrzebne”. Podejście to jest widoczne w kilku ustawach uchwalonych w USA, a także w prawie panamskim i kolumbijskim.

V - Podejście polegające na dostosowywaniu istniejących przepisów: polega na nowelizacji przepisów resortowych (np. dotyczących zdrowia, finansów, edukacji, wymiaru sprawiedliwości) oraz międzyresortowych (np. kodeksów karnych, zamówień publicznych, przepisów o ochronie danych, przepisów prawa pracy). Podejście to ma na celu wprowadzenia stopniowych ulepszeń do istniejącego prawa. Ustawodawcy mogą to robić na bieżąco – w trakcie obserwowania konsekwencji stosowania technologii sztucznej inteligencji. Takie podejście z znalazło się w 22 art. RODO, a także w prawie kolumbijskim, argentyńskim oraz przepisach zaproponowanych przez afrykańskich naukowców.

VI - Podejście nakazów dostępu do informacji i przejrzystości: polega na prawnym wymaganiu wdrożenia instrumentów przejrzystości, które umożliwią społeczeństwu dostęp do podstawowych informacji o systemach AI. Chodzi tu konkretnie o przejrzystość algorytmiczną, która według UNESCO „należy do najczęstszych zasad w etycznym podejściu do AI, widocznym w rozwiązaniach prawnych na całym świecie”. Zakres ujawnianych informacji może obejmować różne aspekty cyklu życia systemu AI w tym sposób opracowania modelu, dane jakie wykorzystano do jego wyszkolenia, sposób działania czy wydajność systemu, czy też to, w jaki sposób ludzie mogą kwestionować decyzje podejmowane na podstawie danych wejściowych systemu. AI Act zakłada wymóg podawania takich informacji dostawcom AI.

VII - Podejście oparte na ryzyku: ustala obowiązki i wymagania zgodnie z oceną ryzyka związanego z wdrażaniem i użytkowaniem określonych narzędzi sztucznej inteligencji w określonych kontekstach. Podejście to koncentruje się na zapobieganiu problemom. To główne podejście Aktu o sztucznej inteligencji a także prawa kanadyjskiego.

VIII - Podejście oparte na prawach: jego główna zasada to „ustal obowiązki lub wymagania mające na celu ochronę praw i wolności jednostek”. Podejście to ma na celu zapewnienie, że regulacje dotyczące AI chronią prawa i wolności jednostek, kładąc nacisk na prawa człowieka. Na przykład brytyjska naukowczyni Margaret Mitchell proponuje ramy, które identyfikują różne grupy interesariuszy, na które AI może mieć negatywny wpływ na każdym etapie cyklu życia systemu (twórcy danych, podmioty danych, programiści AI, wdrażający AI, użytkownicy AI i osoby dotknięte AI). Badaczka wyróżnia też prawa człowieka, które mogą zostać naruszone w każdym przypadku, a następnie odpowiadające im regulacje. „Jednym z wybitnych przykładów podejścia opartego na prawach AI są zasady RODO dotyczące przetwarzania danych osobowych za pomocą systemów ADM (Automated Decision Making)” – pisze UNESCO.

IX - Podejście oparte na odpowiedzialności: polega na przypisaniu odpowiedzialności i sankcji do problematycznych zastosowań systemów AI. Podejście to ma na celu narzucenie obowiązkowych standardów postępowania popartych odpowiedzialnością karną, administracyjną lub cywilną. Widoczne jest to w Akcie o sztucznej inteligencji i zakłada, że kto nie przestrzega ustawy, podlega karom grzywien administracyjnych w wysokości do 35 mln euro lub, jeśli sprawcą jest przedsiębiorstwo, do 7 proc. całkowitego światowego obrotu rocznego. To podejście jest też widoczne w prawie brazylijskim.

Zalecenia dla parlamentarzystów

Po analizie wyżej wymienionych dziewięciu podejść do regulacji sztucznej inteligencji, UNESCO sformułowało w dokumencie zalecenia dla parlamentarzystów, które są połączeniem najlepszych rozwiązań z omawianych krajów.

Po pierwsze, prawodawcy powinni wziąć pod uwagę problemy dotyczące praw człowieka i podziałów cyfrowych, takie jak:

• Dyskryminacja ze względu na płeć i rasę. Może się ujawnić np. w systemach AI służących rekrutacji, jeśli będą one powielać lub wzmacniać uprzedzenia społeczne;
• Przemoc ze względu na płeć, np. poprzez tworzenie i dystrybucję deepnude;
• Rozpowszechnianie dezinformacji, w szczególności dotyczącej procesów demokratycznych, wyborczych i politycznych, co jest ułatwione przez GenAI;
• Masowy nadzór za pomocą systemów rozpoznawania biometrycznego opartych na AI może naruszać przepisy o ochronie danych i prywatności oraz ułatwiać prześladowania i dyskryminację etniczną;
• Brak odpowiedzialności za korzystanie z systemów ADM w organizacjach publicznych i prywatnych;
• Bariery w dostępie do systemów AI i ich używaniu, w szczególności w przypadku rodzin o niskich dochodach i osób niepełnosprawnych;
• Gwałtowny rozwój śmiercionośnych autonomicznych systemów uzbrojenia;
• Wpływ na środowisko i zrównoważony rozwój;
• Dostęp do danych;
• Różnorodność językowa;
• Budowanie potencjału/umiejętność czytania i pisania.

Jako drugą zasadę UNESCO zaleca wdrażanie piaskownic regulacyjnych i innych obszarów testowych, które pozwolą na dostosowanie się do szybkiego tempa innowacji technologicznych.

Trzecim zaleceniem UNESCO jest tworzenie procesów legislacyjnych, które są partycypacyjne i inkluzywne. „Procesy regulacyjne dotyczące AI powinny być otwarte na inkluzywne rozważania i uwzględniać różne głosy z sektora prywatnego, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, urzędników publicznych oraz grup osób i społeczności na które może mieć wpływ AI” – czytamy w dokumencie.

Po czwarte, UNESCO zaleca: „Zbadaj instrumenty regulacyjne, które odpowiadają na konkretne wyzwania za pośrednictwem procesów opartych na dowodach”. Jak czytamy - AI jest terminem zbiorczym dla technologii o różnych funkcjach i zróżnicowanych konsekwencjach, dlatego żadna pojedyncza interwencja polityczna ani instrument regulacyjny nie mogą zająć się nimi wszystkimi.

Piątym zaleceniem UNESCO jest stosowanie „najlepszych praktyk”. Wśród nich wymieniono m.in. identyfikowanie konkretnych problemów i wyzwań związanych z rozwijaniem i używaniem systemów AI; zrozumienie cykli życia technologii, które będą regulowane czy monitorowanie wyników i skutków regulacji.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na: [email protected].