Prowadzenie wojny przy wsparciu AI. Kluczowe wnioski z Ukrainy

Centrum Studiów Strategicznych i Międzynarodowych w Waszyngtonie (Center for Strategic and International Studies, CSIS) opublikowało w marcu br. analizę autorstwa Kateryny Bondar dotyczącą obecnych możliwości prowadzenia autonomicznej wojny wspomaganej sztuczną inteligencją na przykładzie Ukrainy. Wydarzenia za naszą wschodnią granicą pokazują potencjał, jaki drzemie w nowoczesnej technologii.

AI wchodzi do wojska. Postępy ukraińskiego wojska

Zdaniem Bodnar, wojna na Ukrainie uwidoczniła, jak istotne dla przebiegu konfliktu stają się technologie bezzałogowe oraz rozwiązania oparte na sztucznej inteligencji. W związku z brutalnością i nowoczesnym charakterem walk, priorytetem stało się ograniczenie ryzyka narażania żołnierzy na bezpośredni kontakt z przeciwnikiem, przy jednoczesnym podniesieniu efektywności operacji bojowych. 

Pomimo że w pełni autonomiczne systemy wciąż pozostają w fazie planów i eksperymentów, ukraińscy producenci i siły zbrojne poczynili znaczące postępy. Przejawia się to głównie we wprowadzeniu częściowej autonomii w dronach i innych systemach bezzałogowych, w których człowiek nadal pełni funkcję nadzorczą przy kluczowych decyzjach, zwłaszcza związanych z użyciem siły.

Rozwój ukraińskich bezzałogowych systemów bojowych – strategiczne tło

Ukraińska wizja wykorzystania systemów bezzałogowych z elementami sztucznej inteligencji opiera się na założeniu, że kluczową zaletą jest ochrona personelu wojskowego. Zmniejszanie udziału ludzi w najbardziej niebezpiecznych działaniach pozwala uniknąć strat w ludziach, a także niweluje wiele ludzkich ograniczeń, takich jak zmęczenie, stres czy ograniczona zdolność do wielowątkowej analizy danych.

Główne założenia:

• Zastępowanie lub wspomaganie żołnierzy przez platformy bezzałogowe.
• Dynamiczne podejście do modernizacji: ciągłe dostosowywanie sprzętu i oprogramowania do warunków pola walki.
• Przyspieszone procedury wprowadzania nowych technologii do użytku w wojsku – często z pominięciem długotrwałych biurokratycznych procesów, by jak najszybciej wdrożyć innowacyjne rozwiązania.

Brak sformalizowanej definicji „autonomii"

Mimo że ukraińska armia dąży do budowania systemów określanych mianem „autonomicznych”, wciąż nie istnieje precyzyjna podstawa prawna definiująca, czym jest „autonomiczny system uzbrojenia”. W rezultacie stosuje się zamiennie określenia „bezzałogowy”, „autonomiczny” czy „z częściową autonomią”, koncentrując się głównie na praktycznym zastosowaniu i możliwościach danej maszyny.

Systemy bezzałogowe a stopień ich autonomii

Według doktryny armii USA, „autonomia” oznacza zdolność systemu do osiągania wyznaczonego celu w złożonym i nieprzewidywalnym środowisku z minimalnym nadzorem człowieka. Na Ukrainie tak głęboki poziom autonomii pozostaje nadal w fazie badań.

Aktualna sytuacja:

• Częściowa autonomia: W niektórych dronach wdrożono już elementy AI służące do analizy obrazu, nawigacji czy rozpoznawania celu.
• Rola człowieka: Wciąż kluczowy jest „czynnik ludzki" – człowiek decyduje o uruchomieniu ataku, choć sama platforma może samodzielnie namierzyć lub śledzić wybrany obiekt.
• Brak w pełni autonomicznych misji: Algorytmy sztucznej inteligencji nie są jeszcze na tyle zaawansowane, by całkowicie wyeliminować potrzeby nadzoru nad każdym etapem misji.

Rola sztucznej inteligencji w operacjach wywiadu i rozpoznania (ISR)

Jednym z najważniejszych zadań, w których AI przynosi wyraźne korzyści, jest przetwarzanie ogromnych ilości danych pozyskiwanych przez drony, kamery, czujniki akustyczne, a nawet przechwytywane kanały tekstowe.

Przykłady zastosowań:

-       Analiza obrazów z dronów – algorytmy rozpoznawania obrazu potrafią błyskawicznie wyodrębnić najważniejsze elementy (np. ruchome pojazdy, stanowiska artyleryjskie), znacznie skracając czas potrzebny operatorom do dokonania analizy.

-       Filtracja informacji w czasie rzeczywistym – dzięki AI, dane z różnych źródeł (m.in. kamery, czujniki ruchu, komunikacja radiowa) mogą być wstępnie skorelowane i zweryfikowane, by następnie przekazać operatorom tylko to, co najistotniejsze.

-       Wspólna platforma dowodzenia – coraz więcej systemów bezzałogowych musi mieć możliwość integracji z centralnymi aplikacjami bojowymi (np. ukraińską platformą Delta), co umożliwia dostęp do wspólnego obrazu sytuacyjnego na froncie.

Drony FPV (First-Person View):

• Modułowość: łatwość wymiany ładunku wybuchowego na kamery czy system nadzoru.
• Skuteczność w działaniach bezpośrednich: w zależności od zamontowanego osprzętu taki dron może pełnić rolę bombowca, drona kamikaze lub narzędzia rozpoznawczego.
• Zmiany w klasyfikacji: na Ukrainie drony często dzieli się nie tylko według masy czy zasięgu, ale także rozmiarów i konfiguracji śmigieł, co pozwala szybko dostosować maszyny do konkretnych potrzeb pola walki.

Automatyczne rozpoznawanie celów (ATR) – obszary zastosowań AI

Zdolność do trafnego rozpoznania i oznaczenia celu jest kluczowa w intensywnych działaniach zbrojnych. Sztuczna inteligencja w tym aspekcie odciąża ludzi, którzy – nawet przy dużym doświadczeniu – są narażeni na błędy wynikające ze stresu czy zmęczenia.

Zasięg i precyzja

• Początkowe rozwiązania umożliwiały skuteczne rozpoznawanie obiektów z odległości kilkuset metrów. Nowoczesne algorytmy już dziś rozpoznają cele z odległości 1–2 km.
• Rosnąca odporność na maskowanie wroga: oprogramowanie AI uczy się rozpoznawać rzeczywiste pojazdy oraz atrapy, a ciągłe dostrajanie modeli pozwala na skuteczniejsze reagowanie na próby oszustwa ze strony przeciwnika.

Zróżnicowane modele AI

• Ukraińscy deweloperzy stawiają na wiele mniejszych „modeli specjalistycznych" zamiast jednego uniwersalnego. Każdy model jest zoptymalizowany pod kątem określonego zadania (np. identyfikacja czołgów, namierzanie systemów artyleryjskich czy rozpoznawanie ludzi).

Autonomiczna nawigacja i jej wpływ na skuteczność misji

Drugim zasadniczym filarem autonomii jest samodzielne poruszanie się drona – od startu, poprzez lot do strefy celu, aż po ewentualny powrót czy samodestrukcję.

Wśród zalet autonomicznej nawigacji możemy wymienić:

1. Redukcję zależności od operatora: dzięki algorytmom, które same wytyczają trasę i omijają przeszkody, skuteczność trafienia w cel wzrasta z kilkunastu do nawet kilkudziesięciu procent.
2. Minimalizację zagłuszania sygnału: tradycyjnie dron potrzebuje stabilnej łączności z pilotem. Gdy jednak działa w trybie autonomicznym, krótkotrwałe utraty sygnału czy zakłócenia mają mniejszy wpływ na realizację misji.
3. Mniejsze koszty operacyjne: zamiast wysyłać wiele dronów w tym samym celu (z myślą, że część zostanie strącona lub popełni błąd), teraz wystarczą 1–2 drony wyposażone w algorytm automatycznej nawigacji i wyższą „odporność" na błędy operatora czy zagłuszanie.

Otwarte oprogramowanie i szyfrowanie

• Wiele rozwiązań powstaje w oparciu o projekty open source, co przyśpiesza tempo innowacji i obniża koszty produkcji „jednorazowych" dronów.
• Kluczowe znaczenie ma jednak szyfrowanie oprogramowania, aby utrudnić wrogowi kopiowanie rozwiązań czy „odwrotne inżynierowanie".

Krótszy czas szkolenia

• Dzięki postępom w automatyzacji nawet początkujący operatorzy mogą obsługiwać drony po zaledwie kilku godzinach przeszkolenia.
• Programy edukacyjne koncentrują się dziś zarówno na umiejętnościach manualnego sterowania, jak i na wykorzystaniu trybów autonomicznych.

Wyzwania, kierunki rozwoju oraz perspektywy na przyszłość

Mimo imponujących postępów w rozwoju dronów i pokrewnych rozwiązań z AI, wciąż istnieje szereg barier:

1. Wielodomenowe zastosowania: zastosowanie podobnej autonomii w platformach lądowych czy morskich jest trudniejsze, gdyż wymagania środowiska (np. rzeźba terenu, warunki hydrologiczne) bywają bardziej złożone.
2. Technologia roju: synchronizacja i koordynacja większych grup dronów w tzw. roje (swarming) jest wciąż eksperymentalna. Wymaga to zaawansowanych algorytmów decyzyjnych, wymiany danych w czasie rzeczywistym oraz sprawnej łączności.
3. Zagadnienia etyczne i prawne: nawet jeżeli technologia pozwoli na w pełni autonomiczne systemy bojowe, pod znakiem zapytania stoją międzynarodowe regulacje i moralna akceptacja działań broni, która samodzielnie wybiera cele do zniszczenia.
4. Utrzymanie przewagi: wdrażanie szyfrowanych rozwiązań i ciągłe aktualizacje oprogramowania mają spowolnić próby kopiowania technologii przez przeciwnika.

Kluczowe wnioski z wojny na Ukrainie

Ukraina udowodniła, że w warunkach konwencjonalnego konfliktu na dużą skalę można szybko i efektywnie wdrażać drony oraz inne systemy z częściową autonomią opartą na sztucznej inteligencji. Choć pełna autonomia, w rozumieniu całkowicie niezależnego wyboru i atakowania celów, wciąż pozostaje w sferze planów, już teraz widoczne są znaczące korzyści z wdrażania AI w zakresie wywiadu, rozpoznania oraz automatycznej nawigacji.

Wprowadzenie mechanizmów automatycznego rozpoznawania celów (ATR) i autonomicznej nawigacji zwiększa skuteczność i obniża koszty operacji – mniej dronów jest traconych, a operatorzy mogą koncentrować się na kluczowych decyzjach taktycznych, zamiast stale pilotować urządzenia. Jednocześnie rosnące znaczenie systemów open source ułatwia zwinne podejście do rozwoju technologii, umożliwiając szybsze tempo innowacji.

Największe wyzwania dotyczą obecnie przeniesienia podobnych rozwiązań na inne domeny (ziemia, morze, przestrzeń podwodna) oraz rozwinięcia technologii roju, co znacznie zwiększyłoby skalę i precyzję działań. Istotna pozostaje też kwestia zachowania kontroli człowieka w kluczowych momentach, zwłaszcza dotyczących decyzji o użyciu środków śmiercionośnych.

Ukraina konsekwentnie zmierza w kierunku armii przyszłości, gdzie systemy bezzałogowe i sztuczna inteligencja przejmują coraz więcej obowiązków, ograniczając zagrożenie dla żołnierzy i jednocześnie podnosząc efektywność operacji. Choć droga do w pełni autonomicznej wojny wciąż jest długa, współczesne doświadczenia z frontu potwierdzają realny potencjał AI i wskazują, że dalsze postępy będą następować szybko – zarówno w skali technologicznej, jak i organizacyjnej.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na:[email protected].