Rosja podnosi zdolności wojska. AI w uzbrojeniu

Dr Siergiej Suchankin w magazynie analitycznym Eurasia Daily Monitor, funkcjonującym w ramach amerykańskiego think-tanku Jamestown Fundation, zwraca uwagę na fakt zwiększenia przez Rosję nakładów na badania nad sztuczną inteligencją (AI), przeznaczając na ten cel poważną część państwowego budżetu. Autor w publikacji bazuje na informacjach dostępnych w lokalnych mediach, w tym m.in. Tsargrad.tv, Disred.ru, NPO.Mashinostroeniya, RIA Novosti, Cyberleninka.ru czy Vzglyad.

Rosja inwestuje w wojskową AI. Wielkie pieniądze z budżetu

Wicepremier Rosji Dmitrij Czernyszenko podkreślił, że obecnie rosyjskie wojsko potrzebuje narzędzi opartych na sztucznej inteligencji, dlatego ta dziedzina będzie intensywnie rozwijana. Wynika to z faktu, że zapotrzebowanie na narzędzia AI zgłasza nie tylko sektor cywilny, ale także właśnie siły zbrojne.

Przedstawiciel putinowskiej władzy wskazał, że „planuje się przeznaczenie 5% budżetu państwa na finansowanie badań naukowych w zakresie sztucznej inteligencji oraz 15% na finansowanie badań w innych obszarach, ale z obowiązkowym wykorzystaniem narzędzi sztucznej inteligencji”.

Działania te mają na celu wzmocnienie technologicznych zdolności rosyjskich sił zbrojnych w nowoczesnych konfliktach, szczególnie tych opartych na AI.

Zastosowanie AI na polu bitwy

Rozpoczęta w 2022 roku pełnowymiarowa inwazja Rosji na Ukrainę jest pierwszym tak poważnym konfliktem zbrojnym, w którym AI odgrywa znaczącą rolę.

Ukraina, wspierana przez amerykańskie firmy z branży sztucznej inteligencji, zdołała skutecznie przeciwstawić się rosyjskim siłom, co zmusiło Moskwę do szybkiej integracji tej technologii w systemach dowodzenia, dronach i sieciach obrony powietrznej. Rosyjscy i międzynarodowi eksperci wojskowi coraz częściej wskazują na nadchodzącą „rewolucję w sprawach wojskowych” a Rosja, zdobywając praktyczne doświadczenie w realnej walce, może w tej dziedzinie zbliżyć się do światowej czołówki, niezależnie od ostatecznego wyniku działań na Ukrainie.

Historyczne korzenie radzieckiej i rosyjskiej AI

Początki zainteresowania sztuczną inteligencją w ZSRR sięgają lat 60. XX wieku, gdy w Zielenogradzie powstało tzw. „miasto nauki” (Наукоград). Na mocy wsparcia ze strony najwyższych władz, w tym premiera ZSRR Aleksieja Kosygina, rozpoczęto m.in. badania nad sieciami neuronowymi. W 1983 roku Związek Radziecki zdołał też wyposażyć część uzbrojenia w elementy proto-AI, czego przykładem były morskie pociski manewrujące P-700 Granit.

Po rozpadzie ZSRR w 1991 roku finansowanie wojskowych projektów AI gwałtownie spadło, jednak sytuacja zaczęła się zmieniać po 2014 roku, kiedy aneksja Krymu i konflikt w Donbasie zadecydowały o zaostrzeniu relacji z Zachodem.

W 2017 roku prezydent Władimir Putin publicznie uznał AI za klucz do przyszłości Rosji. Dwa lata później, w 2019 roku, przyjęto „Narodową strategię rozwoju sztucznej inteligencji do 2030 roku”, która miała ugruntować pozycję rosyjskiej AI na globalnym rynku.

Pierwsze kroki i nowe priorytety

Przed 2022 rokiem sztuczna inteligencja pojawiała się w wyposażeniu rosyjskiej armii jedynie sporadycznie. Punkt zwrotny nastąpił po rosyjskiej inwazji na Ukrainę, gdy siły zbrojne zetknęły się ze skutecznymi zastosowaniami AI po stronie ukraińskiej.

W odpowiedzi Rosja zdecydowanie przyspieszyła własne działania w tym obszarze. Na organizowanym przez Ministerstwo Obrony forum „Armia-2023” tematyka AI była wiodącym zagadnieniem. Władze wojskowe podkreślały znaczenie nowoczesnych systemów dowodzenia i kontroli, broni precyzyjnej, robotyki i bezzałogowych statków powietrznych.

Jednym z kluczowych efektów tych zmian stało się utworzenie w sierpniu 2022 roku specjalnego departamentu w ramach resortu obrony, którego zadaniem jest wspieranie wdrażania rozwiązań opartych na AI w nowo projektowanym uzbrojeniu.

Do połowy 2023 roku Ministerstwo Obrony deklarowało prace nad ponad 500 projektami z obszaru sztucznej inteligencji, z czego ponad 200 planowano ukończyć do końca roku. Równolegle określono, że odpowiedzialność za technologie AI w sektorze militarnym będą dzielić m.in. Wojskowy Technopolis „Era”, koncern Ruselectronics oraz Zjednoczona Korporacja Lotnicza.

AI w nowoczesnej broni i systemach obronnych

W opinii rosyjskich ekspertów priorytetowe zastosowania sztucznej inteligencji obejmują dowodzenie i kontrolę, rozpoznanie, przetwarzanie dużych zbiorów danych oraz planowanie operacji wojskowych. AI wspiera również obronę powietrzną – m.in. w systemach S-350 Witiaź czy S-400 – zapewniając szybsze i dokładniejsze reagowanie na nadlatujące pociski.

Ponadto, Rosja rozbudowuje potencjał w zakresie dronów wykorzystujących AI, takich jak zmodernizowany ZALA Lancet, który dzięki algorytmom umożliwia tzw. „rój” koordynujących się bezzałogowców.

Zwiększenie poparcia społecznego i wyzwania na przyszłość

Z badań przeprowadzonych w Rosji wynika, że tamtejsze media coraz częściej przedstawiają AI w pozytywnym świetle. Pojawia się też argument, że rosnące znaczenie tej technologii stanowi odpowiedź na potencjalne zagrożenia ze strony NATO. W efekcie „normalizacja” wojskowego zastosowania AI w opinii publicznej przebiega w Rosji dość sprawnie.

Mimo że rosyjski sektor AI – w porównaniu do koncernów północnoamerykańskich czy chińskich – pozostaje w tyle, Moskwa wydaje się dynamicznie nadrabiać zaległości. Zgodnie z danymi z 2024 roku, kraj Putina należy już do pierwszej dziesiątki państw z najbardziej zaawansowaną integracją sztucznej inteligencji w różnych dziedzinach gospodarki i życia publicznego.

Jednak, jak podkreśla Władimir Prikhvatilov z Akademii Nauk Wojskowych, cytowany przez m.in. Lenta.ru, Rosji trudno będzie dogonić Stany Zjednoczone i Chiny w krótkim czasie z uwagi na ograniczenia infrastrukturalne i technologiczne. Kreml może jednak liczyć na trzy potencjalne czynniki wspierające:

1. Doświadczenie bojowe – wojna na Ukrainie dostarcza Rosji ogromnej ilości danych i wiedzy o wykorzystaniu AI w realnych starciach.

2. Scentralizowane decyzje – autorytarny system polityczny pozwala Rosji na szybkie kierowanie zasobów państwa na wybrane obszary, w tym właśnie AI.

3. Współpraca z reżimami autorytarnymi – kooperacja z państwami takimi jak Wenezuela czy Korea Północna, a także możliwa intensyfikacja wymiany z Chinami, może przyspieszyć rosyjski postęp technologiczny.

Wobec intensyfikacji rywalizacji między Stanami Zjednoczonymi a Chinami, również Pekin ma interes w bliskiej współpracy z Moskwą przy projektach AI, co potwierdza podpisane w 2024 roku porozumienie o wspólnym rozwoju w tej dziedzinie. Choć szczegółów nie ujawniono, ewentualne partnerstwo umożliwi Chinom korzystanie z bojowych doświadczeń Rosji, a Moskwie przybliży technologię Państwa Środka.

Rosyjska AI wyzwaniem dla świata

Rosyjski nacisk na militarne zastosowania AI nieprzypadkowo wywołuje niepokój na arenie międzynarodowej. Nawet jeżeli Rosja nie osiągnie w pełni poziomu zachodniej myśli, jej praktyka w realnych działaniach wojennych w połączeniu z potencjalną współpracą z innymi krajami autorytarnymi może znacząco wpłynąć na układ sił w przyszłych konfliktach. Zdolności Kremla w dziedzinie AI, wzbogacone o doświadczenia z pola bitwy, stają się bowiem coraz bardziej realnym wyzwaniem dla globalnego bezpieczeństwa.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na:[email protected].