Bolesna diagnoza polskiego AI. Eksperci biją na alarm

„Polska ma potencjał w dziedzinie sztucznej inteligencji” – to hasło zapewne wszyscy doskonale znamy. Powtarzane jest na okrągło, jak mantra, gdy tylko pojawia się temat rozwoju tej przełomowej technologii nad Wisłą. I z jednej strony to dobrze, bo dostrzegamy znaczenie AI, jej ogromne możliwości oraz zmiany, jakie generuje. Z drugiej jednak, liczą się czyny a nie słowa – donośnie brzmiące hasła nie pomogą polskiej branży, która potrzebuje podjęcia odpowiednich kroków tu i teraz, zanim przysłowiowy „pociąg” nam odjedzie. 

Podczas 6. edycji Cyber24 DAY wątek biało-czerwonej sztucznej inteligencji był jednym z wiodących. Eksperci na co dzień zajmujący się tą technologią zdiagnozowali problemy, które wpływają w znaczący sposób na kondycję branży. 

Potrzebny solidny „zastrzyk gotówki”

Z oczywistych względów na pierwszy plan wysuwają się pieniądze. Badania, produkcja, wdrażanie i rozwijanie innowacyjnych rozwiązań wymagają odpowiedniego finansowania. Bez zastrzyku gotówki projekty nie mają szans na realizację.

W Polsce to duży problem. Jak bardzo? Wystarczy wsłuchać się w głosy dochodzące nie tylko ze środowiska naukowego, ale również innowatorów czy przedsiębiorców. 

Przejawem ich „wołania o pomoc” jest petycja o zwiększenie finansowania nauki, którą na ten moment (tj. 8 października br.) podpisało ponad 5,6 tys. osób. Wśród nich znajdziemy głośne nazwiska, jak np. Jarosława Królewskiego, Prezesa Zarządu i współzałożyciela Synerise.  

Waga nauki dla przyszłości Polski jest wartością dostrzeganą przez różne opcje polityczne. Nauka i badania, w kraju, który jest 20-tą gospodarką świata, powinny być priorytetem ponad podziałami. Apelujemy do wszystkich, którzy rozumieją potrzebę prowadzenia badań naukowych w Polsce o zapoznanie się z treścią listu i poparcie Apelu.
List otwarty do Prezydenta RP, Marszałka Sejmu RP, Marszałka Senatu RP, Prezesa Rady Ministrów oraz Wiceprezesów Rady Ministrów w sprawie finansowania nauki, w tym zwłaszcza Narodowego Centrum Nauki

Dyrektor Instytutu IDEAS prof. Piotr Sankowski w mocnych słowach odniósł się do sytuacji w naszym kraju. We wpisie na platformie X wskazał, że polska nauka „tonie już dość długo, bo (…) finansowanie maleje od co najmniej 20 lat”.

W trakcie panelu dyskusyjnego „Problemy polskiego AI. Stawiamy diagnozę” podczas 6. edycji Cyber24 DAY dr hab. inż. Marcin Kowalski, profesor Wojskowej Akademii Technicznej, porównał finanse OpenAI (twórcy popularnego ChataGPT) z polskimi realiami: budżet firmy na ten rok wynosi 90 mld dol., z kolei pieniądze przeznaczone na naukę w naszym kraju to 40 mld zł.

„Nie mamy dostępu do kapitału w Polsce, a nawet jeżeli już jest, to trudno dostępny. Do tego dochodzi czas: od momentu zawnioskowania o środki finansowe do ich uzyskania jest nieporównywalnie dłuższy niż w np. USA” – podkreślił ekspert. A każdy rok oczekiwania na decyzję, w erze galopującego postępu technologicznego, może wykluczyć nas z wyścigu o innowacje.

Nie da się wytrenować modeli sztucznej inteligencji bez kart graficznych. To próg finansowy nie do przeskoczenia.
Dr hab. inż. Marcin Kowalski, prof. WAT, podczas Cyber24 DAY

„Pieniądze nie zostaną poprawnie wydane”

Otrzymanie pieniędzy to jedno. Równie ważne jest ich odpowiednie rozdysponowanie, co także stanowi – jak się okazuje – poważny problem w Polsce. Zdiagnozował go dr hab. Jan Kozak, dyrektor Sieci Badawczej Łukasiewicz – Instytutu Sztucznej Inteligencji i Cyberbezpieczeństwa (Łukasiewicz – AI.

„Jako człowiek związany z uczelniami mogę powiedzieć, że te pieniądze (pozyskane np. w ramach grantów – przyp. red.) nie zostaną poprawnie wydane, ponieważ występują liczne przeszkody, jak np. dyscyplina finansów czy istniejące struktury” – opisał rzeczywistość ekspert. 

Państwo nie ma pomysłu na AI

Jego zdaniem, problemem jest również brak jednoznacznego pomysłu m.in. rządu, który byłby systematycznie realizowany. Jak zaznaczył, obecnie „rzucane są jedynie pojedyncze projekty”, pojawiające się ad hoc na fali entuzjazmu lub innych przesłanek. Jako przykład podał inicjatywę budowy centrów danych - „bo wszyscy tak robią” - lub organizacji lekcji AI w szkole. 

„Kto miałby takie lekcje prowadzić? Nauczyciel plastyki? Nauczycielka historii? Jak mamy zrealizować ten pomysł, skoro już teraz nie posiadamy pieniędzy na informatyków, którzy mogliby pracować w szkole?” – zaalarmował dr hab. Jan Kozak. 

90 proc. osób nie ma pojęcia, czym jest sztuczna inteligencja, bo nie zna jej środka.
Dr hab. Jan Kozak, dyrektor Sieci Badawczej Łukasiewicz – Instytutu Sztucznej Inteligencji i Cyberbezpieczeństwa (Łukasiewicz – AI), podczas Cyber24 DAY

W Polsce nie ma popytu na AI?

Na problemy polskiego AI warto też spojrzeć z perspektywy biznesu. Okazuje się, że również tu występują znaczące przeszkody, które skutecznie utrudniają rozwój technologiczny i wzrastanie przedsiębiorstw. O co chodzi?

„W Polsce jest niewielki popyt na rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji ze strony innych firm” – podzielił się swoimi obserwacjami Marcin Olender, Dyrektor ds. Polityki Publicznej w AI Chamber. 

Taki stan rzeczy sprawia, że krajowi przedsiębiorcy z branży AI ukierunkowują swoją działalność na rynki zagraniczne a ich skłonność do inwestowania w tego typu nowinki nad Wisłą jest niewielka. A jak zaznaczył ekspert: przykład idzie z góry. 

„Polski rząd lubi wydawać gigantyczne pieniądze np. na jakiś importowany czołg. Z kolei zainwestowanie w małe firmy, stratupy, które robią coś innowacyjnego, co nie zostało jeszcze sprawdzone, staje się wielkim problemem mentalnym” – uważa Marcin Olender.

Jeżeli byłby popyt, to wielu firmom byłoby znacznie łatwiej. Mogłyby się szybciej rozwijać.
Marcin Olender, Dyrektor ds. Polityki Publicznej w AI Chamber, podczas Cyber24 DAY

Problem tkwi w naszych głowach

O naszej mentalności mówił już m.in. prof. Piotr Sankowski podczas Forum Ekonomicznego w Karpaczu. Naukowiec zaapelował o „zmianę myślenia o finansowaniu innowacji”, ponieważ „nie jesteśmy otwarci na ryzyko”.

„Jesteśmy przyzwyczajeni, że wszystkie projekty się udają” – stwierdził wówczas profesor. Pokrywa się to z oceną dr hab. Jana Kozaka wygłoszoną podczas Cyber24 DAY: „u nas zawsze musi być sukces, lecz to, co robimy z AI nie daje takiej gwarancji”. 

Mateusz Chrobok, twórca platformy edukacyjnej uczmnie.pl oraz współtwórca kursu aidevs.pl, zwrócił uwagę na dodatkowy obszar w kontekście ryzyka: nie tylko wstrzemięźliwość od inwestowania w niepewne projekty, ale również samego użycia nowinek. 

„Nasza skłonność do ryzyka, jeżeli chodzi o wykorzystanie narzędzi AI, jest dosyć niska” – zaznaczył ekspert, wskazując na potrzebę testowania nowych narzędzi, sprawdzania ich potencjału, a nawet „wielokrotnego sparzenia się”, bo to stanowi niezwykle cenną lekcję na przyszłość. 

Co ważne, osoby zarządzające polskimi firmami często sięgają po zagraniczne, gotowe produkty – np. amerykańskie czy chińskie – które sprawdzają się do np. zwykłego „czatowania z dokumentem”. Sytuacja wygląda dużo gorzej, gdy spojrzymy na inwestycje w stworzenie własnego modelu, wyspecjalizowanego w danym obszarze działalności. 

Jak stwierdził Jan Maria Kowalski, Dyrektor Biura Rozwoju Sztucznej Inteligencji w Banku Pekao S.A., zarządy mają opory przed podjęciem decyzji o wyłożeniu środków na m.in. specjalistów AI oraz infrastrukturę, aby zbudować coś dedykowanego. 

Modele nie są neutralne – wpływają na nasze decyzje

Polska potrzebuje własnych rozwiązań, które powstają nad Wisłą, na bazie polskiego kapitału, przy zaangażowaniu polskich specjalistów i z myślą o polskiej rzeczywistości. To ważne, ponieważ nie tylko dynamizuje rozwój branży, ale także wpisuje się w nasze realia. 

„Modele nie są neutralne, odzwierciedlają światopogląd ich twórców” – zaznaczył Mateusz Chrobok podczas dyskusji w ramach Cyber24 DAY. Jak wyjaśnił, w praktyce polega to na tym, że w zależności od tego, z jakiego modelu korzystamy, podejmujemy inne decyzje.

„Polskie modele odzwierciedlają nasz polski kontekst; to, co się u nas dzieje” – podkreślił, zwracając uwagę na pojęcie „suwerenności technologicznej”.

Każdy model ma pewne uprzedzenia, które będą wpływały na nasze wybory.
Mateusz Chrobok, twórca platformy edukacyjnej uczmnie.pl oraz współtwórca kursu aidevs.pl, podczas Cyber24 DAY

Suwerenność technologiczna: tak, Polak potrafi

„Jesteśmy w stanie budować wiele modeli i algorytmów samodzielnie; niekoniecznie musimy sięgać po zewnętrzne rozwiązania” – pociągnął wątek suwerenności dr hab. inż. Marcin Kowalski. 

Najlepszymi tego przykładami są Bielik czy PLLuM. „One znają nasz język, naszą kulturę, nasze wartości” – podkreślił Jan Maria Kowalski, który jest zaangażowany w rozwój Bielika. 

W trakcie dyskusji przekazał, że pierwszy z wymienionych modeli uczy się na polskich danych i ma stać się „cyfrową pamięcią Polski”. Obecnie w jego rozbudowie bierze udział 3,5 tys. osób. Choć to typowy przykład, że „Polak potrafi” to musimy mieć świadomość, że wyzwań nie brakuje.

„Mamy mało tokenów” – wskazał Szymon Łukasik, Dyrektor Ośrodka Badań nad Bezpieczeństwem Sztucznej Inteligencji w NASK PIB, odnosząc się do małych zasobów scyfryzowanych tekstów w języku polskim. Jak wyjaśnił, mówimy o przeszkodzie, która utrudnia zbudować od zera w pełni krajowy model, zgodnie z m.in. prawami autorskimi czy unijnego Aktu o sztucznej inteligencji. 

Polska musi być magnesem na specjalistów

Technologii sztucznej inteligencji nie byłoby bez ludzi – to oni ją stworzyli i oni ją rozwijają. Człowiek jest twórcą innowacji i napędza postęp. Wybitnych specjalistów z polskim paszportem nie brakuje, a do tego możemy pochwalić się młodymi talentami, których zazdroszczą nam na świecie. Problem tylko, że nie potrafimy ich utrzymać w kraju.

„Mamy fantastycznych młodych ludzi, którzy odnoszą sukcesy w międzynarodowych, prestiżowych konkursach. Niech zostaną w Polsce: na polskich uczelniach, w polskich firmach, w polskich startupach” – odniósł się do sprawy Szymon Łukasik.

W podobnym tonie wypowiedział się Marcin Olender, wprost nazywając młodych Polaków „hiperzdolnymi ludźmi”. Potrzebują oni jednak szans na realizowanie swoich projektów w kraju; tu wykorzystywać swoje zdolności. Niestety, często kończy się tak, że emigrują i za granicą otwierają firmy czy prowadzą badania. 

Utrzymać swoich to jedno, lecz żeby zdynamizować rozwój innowacji, nieocenieni są też zagraniczni specjaliści. „Co łączy USA i Chiny? Pozyskiwanie talentów z zewnątrz. Modele budują eksperci, którzy przyjechali do tych krajów” – wskazał Szymon Łukasik.

Polska jest postrzegana coraz lepiej przez ekspertów z innych państw, co daje szanse. Problemy jednak rodzą się po przyjeździe, co nie ułatwia „rozkręcenia” kapitału ludzkiego nad Wisłą. 

Dyrektor Ośrodka Badań nad Bezpieczeństwem Sztucznej Inteligencji w NASK PIB podzielił się doświadczeniami swoich kolegów naukowców z Indii. „Naprawdę trzeba mieć wiele cierpliwości i ogrom czasu, aby przejść przez całą biurokrację i np. dostać kartę pobytu” – opisywał ekspert. To kolejna bariera, która nie pomaga polskiej branży AI. 

A co z państwem?

Nieco innymi spostrzeżeniami podzieliła się z uczestnikami Cyber24 DAY mgr inż. Joanna Karczewska, audytorka AI oraz eksperta ds. cyberbezpieczeństwa i ochrony danych osobowych. Jej zdaniem, jednym z kluczowych problemów jest ochrona przed szkodami wyrządzonymi przez sztuczną inteligencję. 

„Sama jestem ofiarą. Zostałam poszkodowana przez AI. W moim przypadku państwo umyło ręce” – podzieliła się swoimi przeżyciami ekspertka. Stanowczo stwierdziła, że „państwo nie robi nic, aby nas chronić, a to przecież jego zadanie zgodnie z Aktem o sztucznej inteligencji”. 

Dodatkowo, odniosła się protestów społecznych związanych z rozbudową infrastruktury. Tu przywołała przykład serwerowni w Regułach pod Warszawą. Inwestycja wywołała sprzeciw lokalnych mieszkańców, którzy nie chcą u siebie takiego obiektu. 

Drogowskaz dla rządu, biznesu, użytkowników

Problemów polskiego AI jest wiele. Podczas Cyber24 DAY specjaliści nie tylko wypunktowali bolączki i błędy m.in. rządu, ale też przedstawili rekomendacje, wskazując kierunek, w którym należy pójść. 

Jak zatem wygląda przepis na poprawę kondycji branży sztucznej inteligencji w naszym kraju?

1. Nie bójmy się podejmować ryzyka – to właśnie ono często jest warunkiem sukcesu.
2. Inwestujmy w ludzi, infrastrukturę, dane – ułatwmy procedury uzyskania finansowania i skróćmy czas jego przyznawania.
3. Odczarujmy sztuczną inteligencję i budujmy jej entuzjastów – korzystajmy z niej coraz częściej, budując świadomość użytkowników.
4. Sięgajmy po polskie modele – one znają naszą rzeczywistość, język, kontekst. 
5. Dzielmy się wiedzą i przenośmy ją na grunt cyfrowy – świetnie pokazuje to medycyna, gdzie powstają i rozwijają się specjalistyczne narzędzia, dzięki dostępowi do zasobów naukowych.
6. Zatrzymajmy talenty – wspierajmy polskich, młodych specjalistów, dając im możliwość rozwijania się w kraju. Jak? Przykładem jest punkt 2.
7. Przyciągnijmy zagranicznych specjalistów – stwórzmy warunki zachęcające ich do przyjazdu i prowadzenia działalności w Polsce.
8. Digitalizujmy polskie zasoby – żeby budować i rozwijać polską AI, potrzebujemy tokenów. 
9. Budujmy porozumienia – wiele problemów ma źródło polityczne, dlatego warto zabierać głoś i przedstawiać rozwiązania, które mogą zyskac poparcie władz państwowych, w tym rządu. 
10. Regulacje są potrzebne – pracujmy nad regulacjami, które pozwolą np. lepiej chronić użytkowników AI.