Rok wojny w Ukrainie. Operacje informacyjne są (i będą) naszą codziennością

Pierwsze tygodnie wojny upłynęły w Polsce pod hasłami walki z rosyjską ofensywą informacyjną. Media, eksperci, ale i zwykli użytkownicy internetu nawoływali w mediach społecznościowych do czytania sprawdzonych źródeł, korzystania z oficjalnych kanałów oraz do zachowania spokoju. W tym samym czasie Polacy jednoczyli się, wspierając ukraińskich uchodźców, by maksymalnie szybko i kompleksowo zapewnić pomoc.

Rząd ukraiński nieustannie nadawał komunikaty, aktywnie korzystał z platform, w tym Twittera, Facebooka czy Telegrama (którego używa ludność rosyjskojęzyczna), by apelować o pomoc i przypominać, że Ukraina nie może zostać sama w walce z wrogiem.

Prowadzona komunikacja była z jednej strony oficjalna na szczeblu międzynarodowym, a z drugiej - półoficjalna. Mowa o np. selfie prezydenta Zełenskiego lub filmikach „z ręki”; chwytających za serce wideo przedstawiające cywilów i rannych żołnierzy; czy nawet memach, które stały się jednym ze środków przekazu (cel: obśmiać wroga, ale i pokazać bohaterstwo Ukrainy).

Wskazana komunikacja powstała w kontrze do – jak opisywaliśmy – machiny medialnej Kremla, opierającej się na pięciu filarach: oficjalnych komunikatach rządowych; globalnym ekosystemie produkowanych i finansowanych przez państwo wiadomości; siatce wspierających je kont w mediach społecznościowych oraz dezinformacji wykorzystującej cyberprzestrzeń.

I tu warto choćby podać przykład RT i Sputnika, które angażują się w operacje wpływu, wykorzystując także cyberprzestrzeń, by koordynować prace w ramach wszystkich filarów informacyjnego systemu.

Operacje informacyjne. Na czym polegają?

Ostatni raport Google: „Mgła wojny. Jak ukraiński konflikt zmienił krajobraz cyberzagrożeń” wskazuje także na operacje informacyjne jako na jeden z istotnych obszarów tej wojny.

Jasno stwierdzono, że „Moskwa wykorzystuje pełne spektrum operacji informacyjnych do kształtowania publicznego postrzegania wojny”. Operacje te mają trzy cele: osłabienie ukraińskiego rządu, załamanie międzynarodowego wsparcia dla Ukrainy oraz utrzymanie w Rosji poparcia dla wojny.

Operacje informacyjne, jakie wykrył zespół specjalistów ds. cyberbezpieczeństwa Google TAG wraz z firmą Mandiant miały m.in. skupiać się na utrzymaniu w Rosji wsparcia dla wojny, co dało się zaobserwować w czasie gromadzenia wojsk, na początku inwazji oraz w czasie mobilizacji.

Wskazano także na stosowanie technik jawnych i niejawnych; odrodzenie się haktywizmu i powiązanie rosyjskiego wywiadu z haktywistami (lub grupami cyberprzestępczymi), o czym informujemy od początku rosyjskiej inwazji na łamach CyberDefence24.pl.

Google nadal obserwuje działanie grup naśladujących autentycznych użytkowników (te same działania tzw. nieautentycznych kont wykryła kilkukrotnie Meta i zlikwidowała siatkę botów prorosyjskich, ale i np. prochińskich). Nie brakuje także tzw. „samozwańczych podmiotów informacyjnych”, które potajemnie wiążą się z rosyjskim wywiadem. Mandiant miał zaobserwować taką aktywność szczególnie na kanałach na Telegramie, gdzie popularne są np. zamknięte grupy, gdzie budowane są określone narracje i wydawane „polecenia” dla wspierających Rosję.

Wojna przyniosła również zryw haktywizmu – nie tylko w wykonaniu, szczególnie w początkowym jej stadium „kochanych” przez mainstream - Anonymous, ale i profesjonalnych grup cyberprzestępczych czy luźno ze sobą powiązanych hakerów, gotowych atakować cele w imię walki dla Kremla. Grupy cyberprzestępcze często powiązane są też z rosyjskimi służbami wywiadowczymi, działają na ich zlecenie lub przy ich wsparciu.

„Taka działalność jest jednym z elementów obserwowanych przez nas równoczesnych destrukcyjnych ataków, operacji szpiegowskich i informacyjnych. Prawdopodobnie jest to pierwszy przypadek wszystkich trzech (działań) prowadzonych jednocześnie przez aktorów państwowych w wojnie konwencjonalnej” – wskazano w raporcie Google.

Tylko za pośrednictwem Google’a w 2022 roku namierzono i zakłócono 1950 rosyjskich operacji informacyjnych. Liczba ta robi wrażenie. Ile osób zostało w te operacje wciągniętych, ile uwierzyło w progagowane fałszywe narracje?

Czy jesteśmy odporni?

W polskiej przestrzeni informacyjnej aż 88 proc. kont rozpowszechniających fake newsy podejmuje temat związany z agresją Rosji na Ukrainę – podał NASK, który w swoich strukturach ma zespół zajmujący się walką z dezinformacją. W sumie ponad 70 proc. Europejczyków miało spotkać się w ostatnim czasie z dezinformującymi treściami.

W czasie lutowej konferencji w Parlamencie Europejskim podano liczby, które wskazują wprost: 81 proc. kont zawierających szkodliwe treści publikuje posty krytykujące pomoc dla uchodźców. Z kolei o 346 proc. od początku wojny miał wynieść wzrost stale monitorowanych słów kluczowych z potencjałem dezinformacyjnym.

Natomiast - jak wynika z badania WEI – od września 2022 r. wzrósł czynnik poparcia Polaków dla tez sprzyjających polityce Kremla. Dotyczy to przede wszystkim haseł odnoszących się do wojny, Rosji, a także Ukrainy i Ukraińców.

Warto zatem odpowiedzieć sobie, kto stoi za kolejnym fałszywym komunikatem w sieci, kiedy na takowy natrafimy, jaki ma cel i dlaczego to polscy użytkownicy – mają być elementem operacji informacyjnej Kremla. Za każdym razem, gdy przez myśl nam przejdzie, że chcielibyśmy udostępnić informacje, której źródła nie znamy i której prawdziwości nie jesteśmy pewni. Z roku wojny na Ukrainie wszyscy bowiem mogą wyciągnąć wnioski. Wziąć na siebie (i za siebie) odpowiedzialność.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na: [email protected].