Wyzwania w przeciwdziałaniu rosyjskiej dezinformacji. Współpraca administracji państwowej z organizacjami pozarządowymi

Celem projektu było wspieranie systemowych rozwiązań, dotyczących przeciwdziałania rosyjskiej dezinformacji i propagandzie wymierzonej w Polskę, w tym w polskie społeczeństwo. Projekt miał również na celu wskazanie mechanizmów, których systemowe wdrożenie, powinno przyczynić się do wzmacniania odporności państwa, w tym poszerzania świadomości i odporności społeczeństwa na zagrożenia płynące z dezinformacji i propagandy, jaką Rosja prowadzi wobec Polski i Polaków. Dodatkowo celem podjętych badań była identyfikacja fałszywych linii narracyjnych, którymi posługuje się Federacja Rosyjska oraz obiekty jej wtórujące. Następnie pogrupowanie i omówienie obszarów, w których przeciwnik informacyjny jest aktywny. Wskazanie celów informacyjnych agresora oraz predykcja celu operacji.

Tym samym projekt wpisuje się w realizowane przez państwo oraz obywateli procesy intensywnego rozwoju demokratycznych standardów w Polsce, w tym umacniania roli społeczeństwa obywatelskiego we wspieraniu państwa.

W trakcie projektu opracowano następujące raporty analityczne:

• Identyfikacja otoczenia i uwarunkowań systemowych administracji publicznej w Polsce w kontekście współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie przeciwdziałania rosyjskiej dezinformacji i propagandzie: luki, potrzeby, rekomendacje.
• Ocena otoczenia i uwarunkowań systemowych Organizacji Społeczeństwa Obywatelskiego w Polsce: wprowadzenie, luki, potrzeby i rekomendacje.
• Rosyjska i białoruska propaganda towarzysząca wojnie napastniczej Rosji na Ukrainę.

Dwa pierwsze raporty, które zostały skierowane do administracji państwowej i organizacji pozarządowych, wskazują:

• wyzwania w zakresie współpracy pomiędzy administracją państwową i organizacjami pozarządowymi w zakresie przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie,
• rekomendacje, których wdrożenie mogłoby przyczynić się do wzmocnienia współpracy obu stron w przeciwdziałaniu dezinformacji, a tym samym wzmocnić bezpieczeństwa Polski.

Raport pt. Rosyjska i białoruska propaganda towarzysząca wojnie napastniczej Rosji na Ukrainę wskazuje:

• wpływ szkodliwych linii narracji dezinformacyjnych i propagandowych Rosji, Białorusi oraz aktorów rezonujących w Polsce na polskie społeczeństwo, w celu negatywnego wpływu na postrzeganie następstw trwającej wojny napastniczej Rosji na Ukrainę oraz ukraińskich uchodźców w Polsce.

Przedstawione poniżej zapisy, są streszczeniem wyżej wymienionych raportów (również w załączeniu do tego artykułu). Zapisy te wskazują wyzwania i rekomendacje, które w opinii autorów raportów, mogłyby przyczynić się do wzmocnienia współpracy w zakresie przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie pomiędzy państwem, na różnych jego poziomach funkcjonowania i NGOsami oraz środowiskiem naukowym. Ocenia się, że implementacja rekomendowanych rozwiązań mogłaby przyczynić się do minimalizowania zjawisk, które mają negatywny wpływ na całe społeczeństwo, a przez to prowadzą do osłabienia państwa i realizowanych przez nie procesów demokratycznych. Jednocześnie wskazano, że istotną kwestią w procesie przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie jest wzmocnienie odporności i poszerzenie świadomości społeczeństwa na oddziaływania zjawisk, które prowadzą do podziałów i różnic między ludźmi.

Dlatego też podkreślono potrzebę wzmacniania współpracy w zakresie przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie pomiędzy administracją państwową i organizacjami pozarządowymi na różnych poziomach funkcjonowania państwa, jako jeden z kluczowych warunków wzmacniania bezpieczeństwa. Zauważono jednocześnie, że pomimo otwartości na współpracę stron istnieją obiektywne ograniczenia, które nie zawsze w danym momencie mogą zostać wyeliminowane. Wydaje się zatem, że wdrażanie niektórych rozwiązań należy włożyć w pewną perspektywę czasu, gdyż złożoność procesów wymaga dodatkowej analizy i wypracowania rozwiązań adekwatnych do otoczenia zarówno narodowego, jak i międzynarodowego.

Warto zauważyć, że cel raportu poświęconego liniom narracji to zaznajomienie opinii społecznej z głównymi obszarami informacyjnymi w ramach, których prowadzą swoje działania rosyjskie i prorosyjskie obiekty propagandowe. Jakie wynikają z nich linie narracji oraz jakie działania – efekty informacyjne – efekty psychologiczne – chcą w ten sposób uzyskać. Autorzy raportu uważają, że wiedza ta pozwoli usystematyzować i zrozumieć podejmowane przez wrogie ośrodki propagandowe działania. Zaznacza się, że dekompozycja rosyjskiego modus operandi wpłynie również na obniżenie poczucia lęku towarzyszącemu „narracji strachu” stosowanej przez aparat wpływu Federacji Rosyjskiej przeciwko RP.

Raport ten ze swoją dekompozycją rosyjskiego modus operandi należy również traktować jako uniwersalne narzędzie analityczne, gdzie działania rosyjskie oraz aktorów im wtórujących zostały przedstawione w sposób syntetyczny, uniwersalny i ponadczasowy, nie tylko zamykając się w ramy toczonej wojny na Ukrainie.

Raporty powstały w wyniku konsultacji i spotkań z ekspertami reprezentującymi administrację publiczną oraz organizacje pozarządowe i środowiska naukowe. Wysiłek podmiotów, które wzięły udział w pracach analitycznych był dużym wyzwaniem - szczególnie, że dyskutowano o zjawiskach mających wpływ na bezpieczeństwo państwa i jego obywateli.

Wyzwania mające wpływ na współpracę administracji państwowej i organizacji pozarządowych w ramach przeciwdziałania rosyjskiej dezinformacji i propagandzie. Polska administracja państwowa aktywnie działa na forum narodowym oraz międzynarodowym w zakresie wzmacniania odporności państwa i społeczeństwa na zagrożenia hybrydowe, w tym płynące z dezinformacji i propagandy, jakiej jest poddawana przez czynniki zewnętrzne (gównie Federacja Rosyjska i Białoruś), ale i wewnętrzne (w tym niektóre NGOs, nieświadome złożoności zachodzących procesów dezinformacyjnych i propagandowych).

Cyberbezpieczeństwo oraz przestrzeń informacyjna w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej - 2020 (SBN RP 2020) zostały zaliczone do pierwszego z czterech filarów bezpieczeństwa narodowego. Wśród celów i priorytetów znalazło się podniesienie poziomu odporności na cyberzagrożenia oraz zwiększenie poziomu ochrony informacji w sektorze publicznym, militarnym oraz prywatnym. Co więcej, dokument podkreśla konieczność aktywnego przeciwdziałania dezinformacji poprzez budowę zdolności i stworzenie procedur współpracy z mediami informacyjnymi oraz społecznościowymi, przy zaangażowaniu obywateli i organizacji pozarządowych. SBN RP 2020 wskazuje na potrzebę dążenia do zwiększenia świadomości społecznej o zagrożeniach, związanych z manipulacją informacją poprzez edukację w zakresie bezpieczeństwa informacyjnego. W ślad za SBN RP 2020 Polska jako państwo demokratyczne, mające swoją silną pozycję na arenie międzynarodowej, podejmuje szereg działań mających na celu minimalizację oddziaływania zewnętrznej i wewnętrznej dezinformacji i propagandy w zgodzie z normami narodowymi i międzynarodowymi.

Należy jednakże zauważyć, że pomimo wysiłków, jakie polska administracja państwowa podejmuje na rzecz przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie, w trakcie realizacji projektu, zidentyfikowano wyzwania mające wpływ na współpracę pomiędzy administracją państwową, a organizacjami pozarządowymi w tym zakresie. Ocenia się, że dalsza pogłębiona analiza ekspercka zrealizowana przez przedstawicieli administracji i NGOs oraz środowisk akademickich, mogłaby przyczynić się do usprawnienia mechanizmów współpracy obu stron w zakresie przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie, a tym samym do wzmacniania odporności i świadomości społeczeństwa na takie oddziaływania. Zdefiniowane wyzwania oraz rekomendacje minimalizacji wskazanych wyzwań zostały przedstawione poniżej.

Wyzwania z zakresu regulacji prawnych

Analiza obowiązujących regulacji dotyczących wzajemnej współpracy

W kontekście zgłaszanych sygnałów przez organizacje pozarządowe rekomenduje się wzajemną (administracja państwowa i organizacje pozarządowe) analizę obowiązujących regulacji prawnych pod kątem możliwości poszerzenia współpracy przy przeciwdziałaniu dezinformacji oraz opracowania kryteriów i wymogów dotyczących wzajemnej współpracy w budowaniu bezpieczeństwa informacyjnego Polski. Wskazuje się jednak na fakt, że państwo funkcjonuje w określonych ramach prawnych, które nie zawsze są na tyle elastyczne, aby umożliwić współpracę z NGOs w zakresie, jakiego by one oczekiwały.

Rola Pełnomocnika Rządu ds. bezpieczeństwa przestrzeni informacyjnej RP

Wskazuje się na zasadność dokonania analizy zakresu funkcjonowania Pełnomocnika Rządu ds. bezpieczeństwa przestrzeni informacyjnej pod kątem możliwości potencjalnej współpracy z organizacjami pozarządowymi przy przeciwdziałaniu dezinformacji i propagandzie. Analiza taka mogłaby objąć opracowanie kryteriów i warunków wzajemnej współpracy oraz wskazanie podmiotów nie państwowych, które mogłyby zostać włączone do współpracy z administracja państwową. Zauważa się przy tym, że wzajemne zdefiniowanie kryteriów i warunków współpracy w przeciwdziałaniu dezinformacji i propagandzie wyeliminowałoby, jak to podkreślają niektóre NGOsy, niepewność co do miejsca i roli organizacji pozarządowych w przestrzeni informacyjnej.

Wyzwania z zakresu zdolności i kompetencji

Wzajemne zaufanie

Specyfika realizowanych zdań z zakresu przeciwdziałania dezinformacji, brak zdefiniowanych i uzgodnionych przez obie strony kryteriów doboru organizacji pozarządowych upoważnionych do współpracy z właściwymi podmiotami administracji publicznej zajmującymi się przeciwdziałaniem dezinformacji i propagandzie, czy też obiektywne ograniczenia wynikające z braku możliwości współpracy z tymi organizacjami, które w niektórych wypadkach finansowane są przez podmioty / państwa zewnętrzne, nieprzychylne polskiej racji stanu, powoduje brak wzajemnego zaufania stron.

Czynniki te powodują, że administracja publiczna, pomimo, że pozostaje otwarta na współpracę z organizacjami pozarządowymi zobligowana jest, wypełniając obowiązki konstytucyjne, zachować ograniczone zaufanie, czy też wręcz odrzucać współpracę z niektórymi NGOs. Administracja zdaje sobie sprawę ze stawianych jej zarzutów dotyczących rzekomego ograniczania możliwości włączania organizacji pozarządowych do omawianych procesów, niemniej jednak, podmioty pozapaństwowe powinny rozumieć obowiązujące w danym momencie rozwiązania i regulacje prawne. Inną kwestią pozostaje otwartość na przełamywanie barier.

W kontekście powyższego, organizacje pozarządowe widzą potrzebę budowania współpracy z administracją publiczną na zasadach partnerskich, pozostawiając sobie swobodę działania oraz pozostania poza zarzutami bycia „tubą propagandową” państwa.

Dostęp do informacji niejawnych

Istotną kwestią w zakresie budowania bezpieczeństwa informacyjnego jest dostęp do informacji niejawnych. Poza nielicznymi przypadkami, organizacje pozarządowe i jej przedstawiciele nie są uprawnione do dostępu do informacji niejawnych, co wynika wprost z powszechnie obowiązujących regulacji prawnych. Zatem obiektywnym powodem ograniczania współpracy jest ograniczenie, którego państwo z racji powszechnie stosowanego prawa musi bezwzględnie przestrzegać. Należy tu wskazać na dostęp do informacji niejawnych, a przez to realizację projektów w ramach przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie przez wyspecjalizowane podmioty, w tym działające w uwarunkowaniach międzynarodowych. Zasadnie uważa się, że nieprzygotowane i nie posiadające wystarczających kompetencji NGOs mogłyby przyczynić się do zaburzenia procesów prowadzonych w ramach przeciwdziałania dezinformacji.

Należy jednakże zauważyć, że przedstawiciele NGOs mogą - w zgodzie z obowiązującymi przepisami - wystąpić do właściwych organów administracji publicznej o nadanie certyfikatów i poświadczeń bezpieczeństwa, otwierających dostęp do informacji niejawnych, a przez to do współpracy, w tym w przeciwdziałaniu dezinformacji.

Dobór NGOs

Z punktu widzenia administracji państwowej, współpraca z NGOs mogłaby zostać zdecydowanie poszerzona, jednakże wymagałoby to wzajemnego zdefiniowanie kryteriów dobory i weryfikacji NGOs. Przedstawiciele administracji zauważają przy tym, że w tym wypadku celem nie jest nałożenie na NGOs obowiązku bycia tubą propagandową państwa, a jedynie dobór tych NGOs, które nie budzą zastrzeżeń co do dbałości o interes państwa. Podkreśla się jednocześnie, że NGOs powinny spełniać określone wymogi w zakresie wskazanych kompetencji, co pozwoliłoby na ich ewentualne angażowanie w niektóre zadania, związane z przeciwdziałaniem dezinformacji i propagandzie.

Wyzwania organizacyjno - administracyjne

Brak bazy danych podmiotów posiadających niezbędne kompetencje

Poszczególne podmioty administracji publicznej, w tym również ministerstwa, posiadają relatywnie słabe rozeznanie, jeśli chodzi o organizacje pozarządowe posiadające kompetencje w zakresie cyberbezpieczeństwa oraz bezpieczeństwa informacyjnego, w tym fact-checkingiem, zwalczania dezinformacji czy dementowania fake newsów. Powodem takiego stanu rzeczy jest brak bazy danych, zawierającej wykaz kompetentnych podmiotów zajmujących się, bądź chcących uczestniczyć w przeciwdziałaniu procesom dezinformacji.

Z drugiej strony należy podkreślić, że nie ma zdefiniowanych kryteriów kompetencji wymaganych od organizacji pozarządowych do udziału w takich procesach. Uważa się, że w wielu przypadkach organizacje pozarządowe nie są świadome złożoności zachodzących procesów i narzędzi wykorzystywanych do dezinformacji, a tym samym nie rozumieją, przed jakimi wyzwaniami stoją specjaliści przygotowani do przeciwdziałania dezinformacji.

Finansowanie działalności NGOs

Państwo tworząc warunki finansowania NGOs, w tym wdrożenia transparentności ich finansowania, powinno rozważyć sfinansowanie, obok kosztów przeznaczonych na wsparcie działalności, również koszty nabycia narzędzi do monitorowania i analizy dezinformacji i propagandy oraz uzyskania licencji zapewniających korzystanie z tych narządzi. Należy jednocześnie zauważyć, że wskazuje się, iż finansowanie NGOs powinno odbywać się w ramach wzajemnie uzgodnionych i zaakceptowanych kryteriów współpracy. Podkreślono jednocześnie, że niepodważalnym kryterium, powinno być kryterium transparentności finansów NGOs.

Whole of Goverment oraz whole of society

Wskazano przykład Finlandii jako państwa, które wdrożyło skutecznie zaawansowane mechanizmy przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie. Zwrócono uwagę na rolę fińskiej edukacji w budowaniu odporności państwa i świadomości społeczeństwa na zagrożenia płynące z dezinformacji. Odnosząc się do przykładu Finlandii, podniesiono potrzebę dalszego wdrażania w Polsce rozwiązań z zakresu Whole of Goverment oraz Whole of Society, gdzie NGOs, obok instytucji i organizacji państwowych, mają swoje miejsce i odgrywają istotną rolę we wzmacnianiu odporności państwa, w tym na dezinformacje i propagandę.

Współpraca na poziomie lokalnym

Wskazuje się na potrzebę usprawnienia mechanizmów udziału NGOs we wspieraniu lokalnych władz i społeczności mierzących się ze zjawiskiem dezinformacji i propagandy. W tym zakresie NGOs mogłyby uczestniczyć w szkoleniach przedstawicieli samorządów, szkół, czy też wręcz prowadzić część zajęć dla lokalnych społeczności z zakresu przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie.

Szkolenia takie musiałyby mieć charakter szkoleń regularnych i być realizowane przez podmioty spełniające formalne wymogi, a przy tym realizować zajęcia w oparciu o podstawy i treści programowe, opracowane przez właściwe organy administracji państwowej przy udziale kompetentnych NGOs.

Komunikacja społeczna

Organizacje pozarządowe zwróciły uwagę na brak szczegółowych informacji w mediach publicznych na temat działań prowadzonych w ramach przeciwdziałania dezinformacji, takich jak szkolenia czy konferencje organizowane przez administrację. W opinii niektórych organizacji pozarządowych brak aktualnej wiedzy w zakresie udziału w konferencjach i szkoleniach wpływa na możliwość rozwoju kompetencji, a w konsekwencji na włączenie się do wspierania państwa w zwalczaniu dezinformacji i propagandy. Natomiast administracja publiczna wskazuje, że w mediach i social mediach znajduje się wystarczająca ilość informacji o prowadzonych szkoleniach, kursach i konferencjach.

Podnoszenie odporności i świadomości poprzez edukację z zakresu bezpieczeństwa informacyjnego

Rekomenduje się uwzględnienie treści poświęconych bezpieczeństwu informacji w podstawie programowej na wszystkich poziomach kształcenia. Uważa się, że np. zajęcia z zakresu media literacy oraz digital literacy można realizować na wszystkich poziomach edukacji. Podkreślono, że budowanie odporności społecznej, zwłaszcza w zakresie zwiększania świadomości społecznej wobec zagrożeń związanych z przestrzenią informacyjną, jest kluczowe dla budowania odporności i bezpieczeństwa państwa oraz społeczeństwa. Wskazano, że ważnym elementem edukacji w zakresie bezpieczeństwa informacji powinno być skupienie się na mechanizmach dezinformacji i propagandy, w tym sposobach oddziaływania na społeczeństwo.

Zajęcia z edukacji medialnej/informacyjnej mogłyby odbywać się np. poprzez dedykowaną platformę internetową lub w formie stacjonarnej. Podkreśla się, że organizacje pozarządowe mogłyby wspierać instytucje państwowe (szkoły) w prowadzeniu zajęć związanych z dezinformacją i propagandą. Organizacje pozarządowe musiałyby jednak w tym zakresie współpracować z administracją lokalną, gdyż ta posiada kompetencje zarządcze wobec szkół. W szerszym znaczeniu obie strony mogłyby dotrzeć do lokalnych społeczności z wiedzą na temat przeciwdziałania dezinformacji.

Niezwykle istotnym elementem takiego rozwiązania musiałaby być wcześniej przygotowana i zatwierdzona przez Ministerstwo Edukacji i Nauki podstawa programowa, która w adekwatnym zakresie byłaby przekazywana w ogólnokrajowym systemie edukacji (np. w ramach lekcji EDB – Edukacja dla Bezpieczeństwa) czy też w ramach zajęć realizowanych na poziomie lokalnym przy udziale administracji i wsparciu NGOs.

Dezinformacja w internecie

Aktualnie podejmowane działania na rzecz edukacji z zakresu dezinformacji i jej szkodliwego wpływu na całe społeczeństwa wydają się być nieadekwatne do zasięgów szkodliwego oddziaływania treści propagowanych i rozpowszechnianych przez platformy internetowe, wykorzystujące zaawansowane algorytmy.

Celem zwiększenia efektywności przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie rozpowszechnianych w sieci wskazane jest włączenie NGOs do wsparcia państwa, czy też koalicji państw. NGOs mogłyby uczestniczyć w monitorowaniu, analizie, ale też we wdrażaniu przygotowanych działań przeciw dezinformacyjnych, jak np. publikowanie i zwiększanie zasięgów treści zawierających ustalony przekaz.

Działania z udziałem NGOs współpracujących z państwami musiałyby wpisywać się w regulacje tworzone na poziomie m.in. UE i NATO. Wskazuje się, że UE powinna umożliwić wypracowanie algorytmów zdolnych przeciwstawić się rosyjskiej dezinformacji i propagandzie propagowanych na platformach Big Tech. Zaznaczono, że jest tu potrzeby kompromis państw UE co do treści przekazywanych w przestrzeni informacyjnej.

Zaznaczono, że NGOs mogłyby również uczestniczyć w propagowaniu wiedzy z zakresu np. digital literacy i media literacy. Synergia działań miałaby przyczynić się do minimalizacji rozpowszechniania dezinformacji na platformach internetowych, a NGOs mogłyby wspierać państwo w propagowaniu treści antydezinformacyjnych.

Z perspektywy organizacji pozarządowych ważną kwestią jest wykorzystanie wiedzy i doświadczenia NGOs, działających na arenie międzynarodowej, w tym z innych państw. Wydaje się, że administracja państwowa mogłaby wspomagać NGOs w budowaniu relacji międzynarodowych.

Wsparcie w tym zakresie powinno obejmować co najmniej dwa aspekty. Pierwszym z nich są szkolenia o skutecznym składaniu dobrych wniosków o granty międzynarodowe (np. z Sojuszu Północnoatlantyckiego lub Unii Europejskiej). Drugim włączanie przez ministerstwa przedstawicieli wybranych organizacji pozarządowych w uczestnictwo w międzynarodowych konferencjach i szczytach, na których obecni byliby również przedstawiciele zagranicznych NGOsów.

Wniosek ogólny

Wydaje się jednak, że w pierwszej kolejności organizacje pozarządowe powinny zostać przeszkolone przez znawców problematyki rosyjskiej: m.in. na temat militaryzacji przestrzeni publicznej Federacji Rosyjskiej, budowanej wspólnej eurazjatyckiej przestrzeni informacyjnej, dyplomatycznych i agresywnych działań w międzynarodowej przestrzeni informacyjnej, konfrontacyjnej polityki Kremla wobec NATO i Zachodu. Niezbędne jest zrozumienie przez organizacje pozarządowe – często dobrze zamaskowanej - całościowej polityki wewnętrznej i zagranicznej Kremla oraz neoimperialnych ambicji Rosji.

W przeciwnym razie NGO mogą stać się nieświadomym narzędziem i przekaźnikiem moskiewskiej propagandy. Rosyjskie operacje informacyjne stały się uzewnętrznieniem mocarstwowej pozycji Rosji w świecie, narzędziem odstraszania, środkiem nacisków politycznych i budowania sfer wpływów. Dotychczas za pomocą różnorodnych technik i metod propagandowych skutecznie udawało się Rosji wykreować np. narrację i mit o powszechnej na Zachodzie rusofobii, w awangardzie której jest Polska.

Zakończenie

Głównym celem projektu było przedstawienie idei poszerzenia współpracy organizacji pozarządowych z administracją państwową w zakresie budowania bezpieczeństwa informacyjnego Polski, ze szczególnym uwzględnieniem realizowania działań na rzecz walki z dezinformacją i propagandą. Wskazuje się, że zarówno NGOsy, jak i administracja publiczna, dążą do wyeliminowania z przestrzeni publicznej danych (linie rosyjskiej narracji), które są szkodliwe dla społeczeństwa. Zatem, posiadając tożsamą misję w walce z dezinformacją, obie strony mogłyby wzajemnie uzupełniać się i wspierać dla dobra i bezpieczeństwa wspólnego.

Uważa się, że omawiana w raporcie problematyka powinna być przedmiotem dalszych analiz i rozważań, gdyż współcześnie – przy tak agresywnej polityce Federacji Rosyjskiej – niezbędne jest rozwijanie zdolności do przeciwdziałania dezinformacji w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Jest to jeden z kluczowych elementów budowania odporności, w tym zaangażowania społeczeństw do popierania współpracy w ramach NATO i UE.

Jednocześnie zaznacza się, że to administracja państwowa powinna być inicjatorem i koordynatorem współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie. W tym kontekście ważne jest jednak, aby to administracja państwowa była otwarta na dialog i dążyła do pogłębiania relacji w ramach regularnych inicjatyw i projektów. Wszak to państwo ma siłę sprawczą i decydującą np. poprzez tworzenie właściwych podwalin prawnych, opracowanych w ramach dialogu społecznego, gwarantujących m.in. wzajemną współpracę państwa z organizacjami pozarządowymi.

Dlatego też, budowanie odporności na zewnętrzne zagrożenia dla przestrzeni informacyjnej RP (w tym głównie rosyjską dezinformację i propagandę) przy wsparciu NGOsów, powinno być koordynowane i realizowane z inicjatywy administracji publicznej, otwartej na współdziałanie z podmiotami pozarządowymi posiadającymi kompetencje w zakresie przeciwdziałania dezinformacji.

Wydaje się również, że zasadny jest rozwój właściwie pojmowanych relacji współpracy między NGOs, a administracją publiczną, przy zaangażowaniu innych podmiotów jak instytuty badawcze. Istotną kwestią w ramach wzajemnej współpracy jest to, aby NGOsy rozumiały, iż państwo funkcjonuje w określonych ramach prawnych, zarówno narodowych, jak i międzynarodowych, które to nie zawsze w danym momencie są na tyle elastyczne, aby zaspokoić oczekiwania organizacji pozarządowych. Inną kwestią pozostaje kwestia otwartości na wzajemny dialog w zakresie tworzenia regulacji prawnych, dających np. możliwość wdrażania rozwiązań adekwatnych do aktualnych potrzeb. Jak się wydaje w tym wypadku, włączania kompetentnych organizacji pozarządowych, spełniających wzajemnie zdefiniowane kryteria, do realizowanych przez państwo procesów przeciwdziałania dezinformacji i propagandzie.

Reasumując, należy podkreślić, że jednym z wielu pozytywnych sygnałów jaki wynika z przeprowadzonych konsultacji, jest chęć i otwartość administracji państwowej i organizacji pozarządowych na rzecz wzajemnego wzmacnianie odporności i świadomości społeczeństwa na zagrożenia płynące z dezinformacji i propagandy, a przez to wzmacnianie bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego.

Grą wartą poświęcenia jest nie tylko osłabienie, czy wręcz wyeliminowanie z polskiej przestrzeni informacyjnej rosyjskiej dezinformacji i propagandy, ale też wyeliminowanie z tej przestrzeni wewnętrznych podmiotów rezonujących rosyjską dezinformację i propagandę, a przez to działających na szkodę Polski. Dlatego istotą sprawy jest zbudowanie odporności i świadomości społeczeństwa na oddziaływanie aparatu propagandowego Rosji, w tym zminimalizowanie podatności na szkodliwe linie narracji propagowane w polskiej przestrzeni informacyjnej.