#CyberMagazyn: Cyfrowy Senior. Darmowa i konieczna wiedza

W samym 2020 roku polscy seniorzy stracili 86 milionów złotych przez tzw. „oszustwo na wnuczka”.

Przestępcy nie mają żadnych hamulców moralnych, o czym przypomnieli nasi rozmówcy. Przedstawiciele projektu „Cyfrowy Senior” opisali m.in. największe zagrożenia i wyzwania dla osób starszych, zalety „cyfrowego” życia oraz jasno nakreślili założenia swojej inicjatywy.

Założenia Cyfrowego Seniora

Oskar Klimczuk, CyberDefence24: Czym jest „Cyfrowy Senior” i do kogo jest skierowany?

Krzysztof Smaga: Cyfrowy Senior jest projektem realizowanym przez stowarzyszenie ISSA Polska, które ma na celu poprawę bezpieczeństwa w cyfrowym społeczeństwie. Nasze działania w ramach Cyfrowego Seniora mają na celu wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa w sieci wśród starszych osób oraz aby nie nabierały się na różne „triki” przestępców.

Czy udział w projekcie jest darmowy?

Krzysztof Smaga: Jeżeli chodzi o szkolenie osób, Cyfrowy Senior jest w pełni darmowy. Dla instytucji również, lecz zawsze prosimy o umożliwienie przeprowadzenia szkolenia – mowa np. o sali z rzutnikiem.

Skąd wziął się pomysł na Cyfrowego Seniora? Co było Waszą motywacją?

Agata Gabłońska: Każdy z nas zna jakiegoś seniora, ma kogoś w rodzinie. Martwimy się o naszych bliskich, o naszych znajomych, którzy radzą sobie lepiej lub gorzej. Oni również wykorzystują technologię w życiu codziennym - chcielibyśmy, żeby przede wszystkim byli bezpieczni w tych działaniach.

To też nie jest tak, że konkretny wiek sprawia, że nagle zostajesz narażony na zagrożenia w sieci. „Nigdy nie mów nigdy” - my również możemy paść ofiarą takich przestępców. Natomiast widzimy w naszym otoczeniu, że im starsze osoby, tym bardziej podatne mogą być na takie zagrożenia, stąd też kierunek naszych działań właśnie wobec seniorów.

Radosław Dubas: Obserwujemy też to, co dzieje się dookoła nas. Większość usług przenosi się do internetu. Mamy banki internetowe, dużo spraw można załatwić przez e-urzędy. Tak naprawdę seniorzy w ten świat internetu są po prostu „wpychani” przez technologię.

Spotykają się m.in. z fake newsami czy fałszywymi stronami do złudzenia przypominającymi banki. Wiele czynników spowodowało, że my – specjaliści z zakresu cyberbezpieczeństwa czy ochrony informacji – tworzymy projekt mający na celu pomoc seniorom w podnoszeniu świadomości i odnajdywaniu się w cyfrowym świecie.

Zagrożenia dla seniorów

Jakie są według Was największe wyzwania oraz zagrożenia dla seniorów w cyfrowym świecie? Chodzi mi o konkretne nazwanie różnych zagadnień.

Krzysztof Smaga: Chyba największe zadanie to weryfikacja intencji danej osoby. Przykładowo – połączenie lub SMS wyświetlające się rzekomo jako pochodzące z banku. Kluczowe jest również rozpoznanie tego, kiedy zaczyna się granie na emocjach.

Marta Skonieczna-Koźbiał: Jako osoby ściśle związane z branżą IT mamy też dostęp do najnowszych informacji – zarówno możliwości technologicznych, uwarunkowań prawnych, jak również nowych typów zagrożeń. Chcemy zachęcić ludzi do tego, aby także się tym interesowali, śledzili m.in. strony instytucji czy informacje o nowych atakach.

Radosław Dubas: Dużym wyzwaniem będzie sposób w jaki będziemy starali się w trakcie spotkań z nami przekazywać seniorom informacje na temat cyberzagrożeń. Język nie może być skomplikowany, a zrozumiały dla naszych słuchaczy. Bardziej świadomy senior może na własną rękę zapoznać się z tym, jak dany atak wygląda, lecz jest to napisane w taki sposób, że dla niego to jedynie zlepek obcych wyrazów. My chcemy postawić w naszym projekcie na to, aby przekazywać informacje w sposób zrozumiały.

Wiele z ataków opartych jest na strachu. Jeżeli zadzwoni jakiś fałszywy konsultant i nagle mówi do starszej osoby: „Proszę pani, widzieliśmy wyciek na pani koncie, aby to zabezpieczyć, proszę szybko podać hasło i login do konta” - osoba starsza jest automatycznie przestraszona, bo zdaje sobie sprawę, że czasami to są oszczędności całego życia. Daje się po prostu prowadzić jak po nitce osobom, które te dane próbują od nich wyłudzić. Z tym chcemy walczyć poprzez edukację.

Sposób rozmowy i stopień zagrożenia

Jak rozmawiać z seniorami o zagrożeniach w cyberprzestrzeni? Przede wszystkim chodzi mi o sposób, aby nie być zrozumianym, że kogoś pouczamy albo się wywyższamy, lecz przekazać wiedzę. Macie jakieś sprawdzone techniki?

Krzysztof Smaga: Przede wszystkim tłumaczenie „niezrozumiałego niezrozumiałym językiem” jest totalnie bez sensu. W ten sposób pokazujesz swoją wyższość. Twój język musi być jak najprostszy. Dobrym przykładem są pisma urzędowe - są pisane tak, że nikt tego bez prawnika nie zrozumie. Trzeba „rozbijać niektóre informacje na atomy” oraz w razie konieczności powtórzyć coś dwa czy trzy razy. Kluczem jest też praktyka, powtarzanie w domu itd.

Radosław Dubas: Uważam, że jako osoby prowadzące szkolenia musimy też nieustannie obserwować interakcję z naszymi odbiorcami. W grupie możemy mieć np. osoby wykluczone cyfrowo oraz takie, które stosunkowo dobrze opanowały technologię.

Zadałeś ciekawe pytanie o to, czy seniorzy nie będą czuli się pouczani. Osobiście nie boję się tego, ponieważ osobie, która zdecyduje się przyjść na spotkanie z nami tak naprawdę pojawia się w głowie ciekawość: „Pójdę zobaczyć coś nowego, mówią o bezpieczeństwie”.

Co do etyki – chcemy podkreślić, że dla przestępców liczy się tylko kasa. Nie chcemy nikogo straszyć, lecz uświadamiać, dzięki czemu seniorzy będą bardziej ostrożni i czujni na różne próby wyłudzeń, które są kierowane w ich stronę. Mając tę wiedzę zechcą podzielić się ważnymi informacjami związanymi z bezpieczeństwem ze swoimi rówieśnikami.

Marta Skonieczna-Koźbiał: Edukacji nigdy za wiele. Dajemy impuls, który jest bardzo ważny. Niektórzy seniorzy korzystają na co dzień z mediów społecznościowych, aplikacji bankowej czy skrzynek mailowych. Wielu z nich miało różne szkolenia w pracy, lecz sami dobrze wiemy jak część z nich wygląda. Chcemy pokazać, że zagrożenia są realne.

Świat się zmienia

Wiemy, że cyfrowy świat seniorów ciągle się zmienia. To, co było 10-15 lat temu, ma się trochę nijak do tego, jak jest dzisiaj. Jak zmieniają się zwyczaje seniorów w kontekście korzystania z internetu na przestrzeni ostatnich kilku lat? Jak w tym kontekście zmieniają się pewne zagrożenia, które ich dotyczą?

Radosław Dubas: Wszystko sukcesywnie zaczyna działać w formie usług teleinformatycznych. Wszystko jest digitalizowane, czego przykładem jest np. mObywatel. Ostatnio będąc z moją mamą w banku chcieliśmy wymienić kartę płatniczą i zalecono nam utworzenie konta internetowego, dzięki czemu wszystko mogłaby załatwić z wykorzystaniem swojego smartfona. Wiek też staje się przeszkodą - im człowiek starszy, tym ciężej mu się czasami wychodzi z domu. Nie zawsze jest czas, żeby do tego banku pójść i faktycznie te usługi mogą pomóc. Musi to jednak iść w parze z bezpieczeństwem.

Ważne, aby seniorom aktywowały się swego rodzaju sygnały alarmowe – przykładowo w momencie, kiedy ktoś prosi o numer PESEL. Warto wtedy zapytać samego siebie czy nie jest to przypadkiem nadmiarowa informacja i czy faktycznie służy do weryfikacji tożsamości. Wszystkie socjotechniki oparte są na strachu, lecz czasami kilka minut zastanowienia może nam oszczędzić mnóstwa kłopotów.

Marta Skonieczna-Koźbiał: Ogrom zmian dokonał się podczas pandemii, gdzie liczne instytucje były zamknięte i przeniosły się do internetu w błyskawicznym tempie. Takie przejście do świata cyfrowego było w pewnym stopniu dla seniorów wymuszone. Być może przez to zaczęło pojawiać się więcej oszustw w internecie. Coraz częściej widzimy nagłówki w prasie o utracie oszczędności całego życia.

Agata Gabłońska: Ogromna część ochrony zdrowia przeszła już cyfryzację. Proces ten długo się wstrzymywał, natomiast gdy ruszył, to myślę, że jest to nie do zatrzymania. Wystarczy spojrzeć na cyfrowe recepty czy e-skierowania. Seniorzy są beneficjentami tych usług, co może również wiązać się z tym, że ktoś będzie chciał od nich wyłudzić np. numer PESEL czy inne dane wrażliwe.

Jak znaleźć Cyfrowego Seniora?

Jak się do Was zgłosić?

Radosław Dubas: Jesteśmy już dostępni w internecie, mamy dedykowaną stronę (senior.issa.org.pl) oraz można nas znaleźć w mediach społecznościowych. Mogą się do nas zgłaszać poszczególne osoby oraz stowarzyszenia czy instytucje, kółka seniorów czy inne organizacje.

Krzysztof Smaga: Można też spotkać się z nami 27 października br. w Poznaniu, podczas Ogólnopolskiego Forum ISSA Polska, które skierowane jest do trzech pokoleń – dzieci, „średniego pokolenia” oraz osób starszych. Zapraszamy!

Podsumowanie

Chcielibyście coś przekazać na koniec?

Radosław Dubas: Chcielibyśmy przede wszystkim pokazać naszym kochanym seniorom, żeby nie kryli się za strachem, ani wstydem. Możliwe, że wiele osób już padło ofiarami pewnych ataków i nadal są przez przestępców zastraszane. Podczas spotkań będziemy informować, jak i gdzie zgłaszać takie sytuacje - przekonując tym samym, by seniorzy nie bali się mówić również bliskim, że takie sytuacje mogą mieć miejsce.

Dziękuję serdecznie za rozmowę.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na: [email protected].