Walka elektroniczna w siłach zbrojnych III RP

Jednostki walki radioelektronicznej (WRE) stanowią ważny element w wojskowym systemie obrony kraju. Obowiązująca doktryna przewiduje ich użycie głównie do takich zadań jak:

- rozpoznanie systemów i środków elektronicznych (węzłów łączności i węzłów elektronicznych) elementów ugrupowania przeciwnika, zarówno wojsk lądowych, jak lotnictwa i marynarki wojennej. Dokonywanie analiz rozpoznawanych emisji elektromagnetycznych, śledzenia dyslokacji środków elektronicznych i intensywności ich pracy;

zakłócanie systemów i środków elektronicznych (węzłów elektronicznych) przeciwnika będących w strefie odpowiedzialności rozpoznawczej. Szczególną uwagę zwraca się na systemy dowodzenia i kierowania środkami walki;

obrona elektroniczna, ukierunkowana na maskowanie i ukrywanie przed rozpoznaniem elektronicznym przeciwnika danych o własnych systemach i zamiarach, osłony pracy własnych urządzeń elektronicznych przed zakłócaniem elektronicznym i rażeniem środkami ogniowymi oraz naprowadzającymi się na źródła promieniowania elektromagnetycznego, a także eliminacji zakłóceń interferencyjnych (wzajemnych, współkanałowych) i kontroli elektronicznej.

Zanim omówiony zostanie obecny stan jednostek WRE, należy przypomnieć jaki był punkt wyjścia.

Stan jednostek walki radioelektronicznej w przełomowym dla Polski 1989 r. wynosił osiem pułków i cztery bataliony, oraz 10 kompanii rozpoznania radioelektronicznego w składzie batalionów rozpoznawczych. Były to:

• 1 Pułk Rozpoznania Radioelektronicznego im. kpt. Wł. Pietrusiaka w Ogrodzienicach k. Grójca (Wojska Obrony Powietrznej Kraju/WOPK), w jego składzie był 1 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego w Dłużynie k. Zgorzelca;

• 2 Pułk Rozpoznania Radioelektronicznego im. kpr. M. Okurzały (Zarząd II Sztabu Generalnego WP);

• 3 Pułk Zakłóceń Radioelektronicznych w Lidzbarku Warmińskim (Wojska Obrony Powietrznej Kraju/WOPK);

• 4 Pułk Zakłóceń Radiolokacyjnych w Giżycku (Szefostwo Wojsk Obrony Przeciwlotniczej/WOPL);

• 6 Pułk Rozpoznania Radioelektronicznego w Gdańsku-Oliwie (Marynarka Wojenna);

• 7 Oddział Radioelektroniczny Wojskowej Służby Wewnętrznej (WSW) w Skierniewicach;

• 8 Pułk Zakłóceń Radiowych w Grudziądzu (Pomorski Okręg Wojskowy/POW);

• 9 Pułk Rozpoznania Radiowego w Skierniewicach (Warszawski Okręg Wojskowy/WOW);

• 10 Pułk Rozpoznania Systemów Radioelektronicznych w Dziwnowie (POW);

• 11 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego w Zgorzelcu (Śląski Okręg Wojskowy/ŚOW);

• 12 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego w Braniewie (POW);

• 14 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego Słupsku (WOPK);

• 15 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego w Skierniewicach (WOW, mobilizowany przez 9 Pułk Rozpoznania Radiowego).

Trzy pierwszorzutowe bataliony radiotechniczne 2 Korpusu OPK (Gryfice, Słupsk i Władysławowo) dysponowały także kompaniami rozpoznania radioelektronicznego.

Ponadto w składzie Marynarki Wojennej funkcjonowała Grupa Okrętów Hydrograficznych. W Lotnictwie zadania WRE realizowały samoloty SU-20.

Był to spory potencjał, biorąc pod uwagę kadrę i stany liczbne jednostek. Jednak pod względem wyposażenia w sprzęt, kryzys lat 80. odcisnął swoje piętno. Nie zrealizowano w tym okresie zakupów wielu rekomendowanych przez Dowództwo Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego rodzajów wyposażenia, m.in. stacji pasywnych RAMONA czy systemów zakłóceń łączności satelitarnej. Tym niemniej lata 90. to okres wielu zmian w organizacji Wojska Polskiego, polegających głównie na redukcji jego stanów. Dosyć późno, ale również proces ten objął także jednostki WRE. Jeszcze w 1990 r. 12 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego wszedł w skład 8 Pułku Zakłóceń Radiowych, a 14 Batalion w skład 1 Pułku Rozpoznania Radioelektronicznego (jako 2 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego). Likwidacji uległy natomiast kompanie WRE batalionów rozpoznawczych. Reorganizacja rozpoczęła się w 1995 r., kiedy to 3 Pułk Zakłóceń Radiolokacyjnych został rozwiązany a na jego miejsce ze Skierniewic przeniesiono 9 Pułk Rozpoznania Radiowego. W 1996 r. rozformowano 10 Pułk Rozpoznania Systemów Radiolokacyjnych, a w końcu 1999 r. 4 Pułk Zakłóceń Radiolokacyjnych. Związane to było z wycofywaniem wyeksploatowanego sprzętu produkcji sowieckiej. W jego miejsce zaczęły się pojawiać pierwsze systemy WRE produkcji zachodniej. Zmieniły się także zainteresowania rozpoznawcze, priorytet otrzymały obszary na wschód od granic Polski. Szczególnie rozpoznawano ugrupowanie wojsk Federacji Rosyjskiej w Obwodzie Kaliningradzkim i siły zbrojne Białorusi. Miało to wpływ na dyslokację jednostek. W tym okresie sformowano także jedną nową jednostkę – 11 Pułk Radioelektroniczny w Legnicy, a w 2000 r. 2 i 3 Bataliony Radioelektroniczne. W końcu 2000 r. w tej grupie wojsk były:

• 1 Pułk Rozpoznania Radioelektronicznego w Ogrodzienicach koło Grójca (Siły Powietrzne/SP);

• 2 Pułk Radioelektroniczny w Przasnyszu (Sztab Generalny WP);

• 6 Pułk Radioelektroniczny w Gdyni-Oksywiu (Marynarka Wojenna);

• 8 Pułk Radioelektroniczny w Grudziądzu (Wojska Lądowe);

• 9 Pułk Radioelektroniczny w Lidzbarku Warmińskim (Wojska Lądowe);

• 11 Pułk Radioelektroniczny w Legnicy (Wojska Lądowe);

• 2 Batalion Radioelektroniczny w Lidzbarku Warmińskim (2 Korpus Obrony Powietrznej);

• 3 Batalion Radioelektroniczny w Sandomierzu (3 Korpus Obrony Powietrznej)

W latach 2000-2010  przeprowadzono ostatnie zmiany organizacyjne, rozwiązano 11 Pułk Radioelektroniczny, a na bazie 8 Pułku powstał 8 Batalion Walki Elektronicznej 2 Ośrodka Radioelektronicznego. Z kolei w 2003 r. na bazie 9 Pułku Radioelektronicznego powstał 9 Pułk Rozpoznawczy. Wraz z rozformowaniem dowództw Korpusów Obrony Powietrznej, 2 i 3 Bataliony Radioelektroniczne w 2006 r. podporządkowano 1 Ośrodkowi Radioelektronicznemu, lecz już w końcu 2007 r. uległy one likwidacji.

Obecnie po zakończeniu procesu „restrukturyzacji”, w tej grupie jednostek funkcjonują jednostki podległe Zarządowi Rozpoznania i Walki Elektronicznej Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych:

• 1 Grójecki Ośrodek Radioelektroniczny im. ppłka J. Kowalewskiego w Ogrodzienicach koło Grójca;

• 2 Ośrodek Radioelektroniczny w Przasnyszu, z podległym 8 Grudziądzkim Batalionem Walki Radioelektronicznej im. gen. bryg. Z. Podhorskiego.

• 6 Oliwski Ośrodek Radioelektroniczny im. adm. A. Dickmana w Gdyni.

• Grupa Okrętów Rozpoznawczych w Gdyni-Oksywiu (ORP „Nawigator” i ORP „Hydrograf”),

• system rozpoznania lotniczego z samolotami F-16 wyposażonymi w 7 zasobników Goodrich DB-110 w 32 Bazie Lotniczej w Łasku.

W składzie Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych funkcjonuje również Zarząd Rozpoznania i Walki Elektronicznej - J2.

Zadanie wsparcia wojsk lądowych spoczywa na Batalionie Walki Elektronicznej 2 Ośrodka Radioelektronicznego i 8 Batalionie Walki Elektronicznej.

W zakresie obrony wybrzeża 6 Ośrodek Radioelektroniczny odpowiada za prowadzenie rozpoznania radioelektronicznego w strefie odpowiedzialności Marynarki Wojennej i posiada posterunki wzdłuż wybrzeża morskiego. Natomiast Grupa Okrętów Rozpoznawczych prowadzi morski nasłuch i analizę sygnałów radiowych i  elektronicznych.

Zadania rozpoznania i zakłócania elektronicznego systemów łączności dowodzenia lotnictwem i obroną powietrzną oraz pokładowych stacji i systemów radionawigacyjnych i radiolokacyjnych pełni 1 Ośrodek Radioelektroniczny, posiadający rozbudowaną strukturę (dwie grupy rozpoznania radiowego w Grójcu i Lidzbarku Warmińskim, kompanię zakłóceń radioelektronicznych i kompanię namierzania radiowego).

Na wyposażeniu jednostek znajdują się w większości polskie systemy, m.in. zintegrowany system rozpoznawczo-zakłócający TURKUS, zautomatyzowany system rozpoznawczo-zakłócający pasma UKF PRZEBIŚNIEG, naziemna stacja rozpoznania sygnałów mikrofalowych BREŃ-2, (w wersji morskiej BREŃ-R/SROKOSZ), stacja rozpoznania pokładowych systemów elektronicznych GUNICA, śmigłowcowy system rozpoznania elektronicznego PROCJON. Jak również sprzęt pochodzenia zachodniego, m.in. odbiorniki i namierniki Rohde & Schwarz UKF ESM-500, EM-510, i EM-550, JU-70, oraz Thales TRC-298 i 8025, LCR-3400 i TC-5400, szerokopasmowe systemy namierzania KF TCI-802C

Wojsko Polskie zachowało możliwości prowadzenia rozpoznania i walki radioelektronicznej, lecz w mocno ograniczonym zakresie. Wynika to z dominującej do niedawna doktryny, w myśl której na naszym kontynencie nie groził wybuchu żadnego konfliktu zbrojnego. W obecnej sytuacji jest poza wszelką dyskusją, że środki pozostające obecnie do dyspozycji nie są wystarczające. Posiadające dobre parametry systemy produkcji krajowej, opracowane z dużym udziałem elementów najlepszych producentów światowych, są eksploatowane w niewielkiej liczbie, czasami wprost jednostkowo. Pozostaje mieć nadzieję, że ta sytuacja wkrótce się zmieni.

* Dr Paweł Piotrowski, historyk, ekspert Cyberdefence24 w dziedzinie służb specjalnych i sił zbrojnych Układu Warszawskiego. Obronił na Uniwersytecie Wrocławskim dysertację pt. ”Wojsko Polskie w okresie zimnej wojny 1947 – 1956. Zagadnienia rozwoju organizacyjnego i planowania”, prowadząc wcześniej badania w archiwach rosyjskich