#CyberMagazyn: Nowe technologie w rękach służb wywiadu i bezpieczeństwa

Współczesny świat, w którym dynamicznie rozwijają się technologie cyfrowe i narzędzia analizy danych, stawia przed służbami wywiadu i bezpieczeństwa nowe wyzwania, ale też otwiera przed nimi szerokie możliwości działania. 

Postępująca digitalizacja, pojawienie się coraz bardziej zaawansowanych systemów sztucznej inteligencji (AI) i uczenia maszynowego (ML), a także przełomy w dziedzinie biotechnologii czy komunikacji satelitarnej sprawiają, że charakter zagrożeń ewoluuje. 

Jednocześnie zmienia się rola służb wywiadowczych i sposób, w jaki zapewniają bezpieczeństwo państwom i społeczeństwom. Szczególnie zwraca uwagę na to zjawisko Mikael Weissmann z Katedry Nauk o Systemach dla Obrony i Bezpieczeństwa Szwedzkiego Uniwersytetu Obrony, w swym tekście „Future threat landscapes: The impact on intelligence and security services”. 

Autor podkreśla rosnące znaczenie AI i ML zarówno w strategiach ofensywnych, jak i defensywnych, do których dostosowanie służb wywiadowczych i  bezpieczeństwa, zważywszy na współczesne zagrożenia, staje się niezbędne.

Rosnąca rola sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego

Wspieranie analizy danych

Współczesne operacje wywiadowcze wymagają przetwarzania ogromnych ilości informacji pozyskiwanych z wielu źródeł, m.in. HUMINT, SIGINT, COMINT, IMINT, GEOINT, MASINT czy OSINT. Niezbędne jest też uwzględnienie cennego narzędzia we współczesnej technologii wywiadowczej, czyli social media intelligence (SOCMEINT). 

Rozwiązania z obszaru AI i ML pozwalają na:

• szybsze wychwytywanie wzorców oraz korelowanie informacji z różnych rejestrów i baz danych;
• eliminowanie szumów informacyjnych dzięki filtrom i algorytmom treningowym.

Jak podaje m.in. „Nextgov/FCW”, amerykańska społeczność wywiadowcza coraz szerzej wykorzystuje generatywną sztuczną inteligencję do wstępnej analizy dokumentów czy priorytetyzacji zbiorów danych. To znacząco usprawnia procesy decyzyjne. 

Z kolei Explainable AI (XAI) pomaga zrozumieć, w jaki sposób algorytm doszedł do konkretnych wniosków, co ma znaczenie np. podczas weryfikacji informacji stanowiących podstawę decyzji o wysokiej stawce. 

Lakshmi Raman, dyrektor ds. innowacji w dziedzinie sztucznej inteligencji w CIA, podczas szczytu Amazon Web Services w Waszyngtonie w 2024 r. stwierdził: Daliśmy się porwać duchowi epoki generatywnej sztucznej inteligencji, tak jak cały świat kilka lat temu”. Stąd też analitycy wywiadu USA obecnie używają generatywnej AI w tajnych ustawieniach do pomocy w wyszukiwaniu i odkrywaniu, pomocy w pisaniu, ideacji, burzy mózgów i pomocy w generowaniu kontrargumentów. 

Te nowe zastosowania generatywnej sztucznej inteligencji opierają się na istniejących możliwościach w agencjach wywiadowczych, które sięgają ponad dekady, w tym tłumaczenia i transkrypcji języka ludzkiego oraz przetwarzania danych. 

CIA obecnie zwraca się w stronę generatywnej AI, aby nadążyć na przykład za wszystkimi wiadomościami, które pojawiają się co minutę każdego dnia z całego świata”. Według Ramana, nowoczesne narzędzia pomagają analitykom wywiadu przeszukiwać ogromne ilości danych, aby wyciągnąć wnioski. W skrócie: AI pomaga znaleźć igłę w gigantycznym stogu siana.

Wykrywanie i przeciwdziałanie dezinformacji

Rozwój AI przyspieszył pojawianie się tzw. deepfake«ów. Channel 4 zrealizował w 2020 roku głośny materiałDeepfake Queen: 2020 alternative Christmas message, obrazujący, jak łatwo zmanipulować wizerunek i głos znanych osób, w tym przypadku nieżyjącej królowej Elżbiety II.

Tego rodzaju treści mogą wprowadzić chaos informacyjny, podważając zaufanie do instytucji publicznych. Już w 2018 r. „Military Times” zwrócił uwagę, że technologia deepfake może być wykorzystywana nie tylko do dezinformacji społeczeństwa, ale także do szantażu personelu wojskowego i urzędników. 

Jako przykład podano sytuację z 7 czerwca tego samego roku, kiedy  podczas ćwiczeń w krajach bałtyckich, cztery pojazdy Stryker armii USA jadące drogą między Kownem a Prienami na Litwie zderzyły się, gdy pojazd prowadzący zahamował zbyt gwałtownie, by ominąć przeszkodę na drodze. 

Niedługo po incydencie, wpis na blogu, który wyglądał jak popularny litewski serwis informacyjny, twierdził, że Amerykanie zabili miejscowe dziecko w zderzeniu. Opublikowano przerobione zdjęcie przedstawiające niezainteresowanych żołnierzy stojących obok zmiażdżonego roweru i zwłok dziecka. 

Ówczesny senator Marco Rubio z Florydy, w trakcie  panelu technologicznego  w Heritage Foundation, stwierdził: Powiedziałbym, że 99 procent populacji amerykańskiej nie wie, co to jest, mimo że od lat oglądają deepfake’i w filmach science fiction i tym podobnych, w których efekty specjalne są tak realistyczne, jak nigdy dotąd (…). Ale nigdy wcześniej nie widzieliśmy, aby ta możliwość stała się tak dostępna od ręki”.

Stąd rolą służb wywiadu i bezpieczeństwa jest rozwijanie nowatorskich metod detekcji fałszerstw cyfrowych, co może dać kluczową przewagę w walce o utrzymanie wiarygodności przekazu.

Technologie kosmiczne i satelitarne – nowe obszary wywiadu i zagrożeń

Znaczenie cyberprzestrzeni powiązanej z infrastrukturą kosmiczną

Coraz więcej operacji wywiadowczych opiera się na usługach satelitarnych: obserwacji Ziemi, nawigacji (GPS) czy komunikacji. „Financial Times” zwraca uwagę, że rozwój systemów antysatelitarnych może w przyszłości stanowić ogromne wyzwanie dla państw zachodnich. Gdyby bowiem satelity zostały unieszkodliwione, kluczowe systemy łączności i dowodzenia zostałyby sparaliżowane. 

Zagrożenie tego typu już bardzo mocno eksponowali Siergiej G. Czekinow oraz Siergiej A. Bogdanow w 2013 r. w swej publikacji „Natura i treść wojny nowej generacji”, wydanej przez czołowy magazyn rosyjskiej nauki wojennej „Myśl Wojskowa”.

Podwójne zastosowanie technologii kosmicznych

Coraz więcej operacji wywiadowczych korzysta z satelitów do obserwacji i komunikacji. Wiele systemów wojskowych i cywilnych opiera się na globalnym pozycjonowaniu (GPS), transmisji danych i łączności satelitarnej. 

Równocześnie, rozwój systemów antysatelitarnych przez światowe mocarstwa (np. Rosję czy Chiny) tworzy zupełnie nową arenę rywalizacji – potencjalne ataki na infrastrukturę kosmiczną mogłyby sparaliżować część systemów obronnych i informacyjnych państw Zachodu

Technologie kosmiczne często mają tzw. charakter dual use – mogą być wykorzystywane zarówno w celach cywilnych, jak i wojskowych. Służby wywiadu i bezpieczeństwa muszą nie tylko dysponować własnymi systemami, ale też współpracować z sektorem komercyjnym, który dostarcza nowoczesne rozwiązania. Co ważne, Brak zrozumienia lub kontroli nad komercyjnymi systemami satelitarnymi może prowadzić do poważnych luk bezpieczeństwa.

Z perspektywy geopolitycznej sytuacja staje się szczególnie skomplikowana, gdy nowe mocarstwa gospodarcze, takie jak Chiny, Indie czy państwa Zatoki Perskiej, zaczynają inwestować we własne programy kosmiczne, zwiększając tym samym swoją niezależność od Zachodu i potencjalnie rozwijając nowe środki perswazji i nacisku.

Biotechnologia, biometria i kwantowa rewolucja

Biotechnologia a nowe zagrożenia

Według analiz cytowanych w raportach ekspertów690038_EN.pdf), postęp w obszarze modyfikacji genetycznych, a także łatwość nabycia niektórych substancji i sprzętu laboratoryjnego, stwarzają ryzyko powstawania broni biologicznej. 

Kraje o autorytarnym reżimie czy organizacje terrorystyczne mogą wykorzystywać brak globalnych standardów i ograniczeń etycznych. Zagrożenia biologiczne potęgują się wraz z globalnymi kryzysami (np. pandemią), kiedy społeczeństwa są bardziej podatne na panikę i manipulacje informacyjne. Tu także niezwykle istotna jest wczesna detekcja i analiza wywiadowcza.

Biometria i identyfikacja tożsamości

Rozwiązania biometryczne – takie jak skanowanie twarzy, tęczówki czy analizy głosu – mogą skutecznie pomagać w identyfikacji potencjalnych sprawców przestępstw, terrorystów czy agentów wrogich służb. Co więcej, narzędzia Big Data potrafią w krótkim czasie „przesiać” miliony rekordów w celu znalezienia odpowiedników danych biometrycznych. 

Problemy pojawiają się jednak w kontekście ochrony prywatności związane z dylematem prawnym i etycznym: co wolno i co jest akceptowalne, a co powinno być zakazane. Jak zwraca uwagę Mikael Weissmann, standardy etyczne bywają odmienne w różnych państwach i służbach. 

Z kolei rozwój metod biometrycznych także jest istotny z punktu widzenia służb. Umożliwiają zwiększenie efektywności identyfikacji ludzi, zwłaszcza tych, którzy starają się pozostać anonimowi (np. w kontekście organizacji terrorystycznych czy grup przestępczych). Techniki te, wykorzystujące charakterystyki biologiczne (DNA, linie papilarne, sygnały kardiologiczne, sposób chodzenia, głos, cechy twarzy i oczu itd.), są wspierane przez AI i narzędzia analityczne Big Data. Choć mogą stanowić rewolucję w identyfikacji osób, rodzą również spore wyzwania prawne i etyczne, zwłaszcza pod kątem ochrony prywatności. Dlatego służby wywiadu i bezpieczeństwa muszą znaleźć równowagę między skutecznością a zapewnieniem obywatelom odpowiednich gwarancji prawnych.

Komputery i komunikacja kwantowa

Technologie kwantowe mogą w przyszłości zrewolucjonizować nie tylko szyfrowanie danych, lecz także proces łamania obecnych standardów kryptograficznych. W kontekście międzynarodowych porozumień w dziedzinie współpracy naukowej, jeśli  wyścig technologiczny w obszarze kwantowym wymknie się spod kontroli, wówczas bezpieczeństwo komunikacji wielu państw może być zagrożone. 

Niezależne gremium doradcze w Departamencie Obrony USA (Defense Science Board, DSB) zwróciło uwagę na trzy kluczowe zastosowania: czujniki kwantowe (quantum sensing), komputery kwantowe (quantum computing) oraz komunikację kwantową (quantum communication). 

Czujniki kwantowe są najbardziej zaawansowane i najbliższe wdrożeniu, mogąc w przyszłości zastępować lub wspierać systemy pozycjonowania, nawigacji i synchronizacji czasu (np. GPS). Mają również istotne znaczenie w systemach wywiadowczych, rozpoznawczych i obserwacyjnych. 

Wpływ geopolityki na rozwój technologiczny

Zdolność służb wywiadu i bezpieczeństwa do wykorzystywania nowych technologii jest powiązana z układem sił w polityce międzynarodowej. 

„RT International” zacytowało w 2017 roku słowa Putina: Kto zostanie liderem (w dziedzinie AI – red.), ten będzie rządzić światem”. Ta wypowiedź obrazuje, jak mocarstwa postrzegają wyścig technologiczny jako środek osiągania przewagi strategicznej i uzyskanych w ten sposób nowych narzędzi dla swoich służb specjalnych. 

Z kolei „Deutsche Welle” i inne światowe media szeroko komentują prognozy dotyczące wzrostu chińskiej gospodarki, wskazując, że dominacja zachodnia w rozwoju AI i zaawansowanych technologii nie jest już tak pewna, jak jeszcze dekadę temu. To oznacza, że zachodnie służby muszą jeszcze bliżej monitorować chińskie inwestycje w obszarach takich jak półprzewodniki, robotyka czy systemy kwantowe.

Budowanie kompleksowej odporności

Nowe technologie nie tylko zwiększają skuteczność działania służb, ale mogą też wzmacniać odporność społeczeństwa.

• Analiza Big Data umożliwia lepsze wykrywanie podejrzanych aktywności (np. przepływ środków finansowych wspierających terroryzm).
• Nowoczesne narzędzia komunikacji pozwalają na natychmiastowe reagowanie i ostrzeganie obywateli, co zmniejsza skuteczność potencjalnych kampanii dezinformacyjnych.

Sama technologia nie rozwiąże jednak wszystkich problemów. Kluczowe elementy to:

1. Kadry i kompetencje – potrzebni są specjaliści od AI, kryptologii kwantowej czy analizy zagrożeń cybernetycznych.
2. Elastyczne ramy prawne – przepisy dotyczące prywatności i inwigilacji muszą być aktualizowane na bieżąco, by odpowiadać potrzebom bezpieczeństwa i jednocześnie chronić prawa obywateli.
3. Współpraca międzynarodowa – zagrożenia w cyberprzestrzeni czy biotechnologii mają charakter globalny, dlatego nie wystarczy działania wyłącznie w obrębie jednego państwa lub sojuszu. Konieczna jest także współpraca z podmiotami prywatnymi i organizacjami pozarządowymi.

W dobie cyfryzacji i gwałtownego rozwoju innowacji technologicznych służby wywiadu i bezpieczeństwa stają przed koniecznością przedefiniowania dotychczasowych metod i narzędzi. Sztuczna inteligencja, robotyka, biotechnologia oraz technologie kwantowe nie są wyłącznie domeną futurystycznych wizji – to już dziś kształtujące się pola rywalizacji w „szarej strefie”, poniżej progu otwartego konfliktu.

Aby skutecznie chronić interesy państw i społeczeństw, służby wywiadu muszą inwestować w innowacje oraz budować sojusze z firmami technologicznymi. Istotne jest też pielęgnowanie wartości etycznych i prawnych, które nadadzą ramy dla nowych rozwiązań. W tym wszystkim kluczową rolę odegra „elastyczność” – zdolność szybkiego reagowania na zagrożenia oraz wykorzystania szans, jakie oferują współczesne zdobycze nauki i techniki.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na:[email protected].