#CyberMagazyn: „Enigma” i legendy polskiej kryptologii

Pod koniec 2022 roku obchodziliśmy 90.rocznicę złamania szyfrów Enigmy. 9 stycznia br. to z kolei 81. rocznica śmierci Jerzego Różyckiego, jednego z polskich kryptologów, odpowiadających za rozszyfrowanie hitlerowskiej maszyny szyfrującej. Obie daty są dobrym przyczynkiem do podjęcia tematu kryptologii i do przedstawienia historii Polaków, którzy – zdaniem wielu - przyczynili się do skrócenia czasu trwania II wojny światowej.

Kryptologia, kryptografia i Enigma

Zanim przedstawiona zostanie historia rozszyfrowania „Enigmy" przez polskich kryptologów, warto przyjrzeć się definicji opisywanych pojęć. Według Słownika Języka Polskiego PWN kryptologia to nauka o metodach szyfrowania tekstów oraz ich deszyfracji. Kryptologię można z kolei podzielić na kryptografię, czyli gałąź wiedzy o utajnianiu wiadomości oraz kryptoanalizę, będącą gałęzią wiedzy o przełamywaniu zabezpieczeń oraz deszyfrowaniu wiadomości przy braku klucza.

Pozostając w tematyce definiowania pojęć warto pochylić się nad samą "Enigmą". W języku greckim „ainigma" oznacza słowo niejasne, wieloznaczne. To rzecz trudna do zrozumienia i interpretacji. W przypadku opisywanej w tym tekście maszyny mówimy o niemieckiej przenośnej maszynie szyfrującej, opartej na mechanizmie obracających się wirników. Osobą, która opatentowała "Enigmę" był Artur Scherbius. Doszło do tego w Berlinie 23 lutego 1918 roku.

Co ciekawe, pierwotnie produkcja wytwórni Scherbius & Ritter miała być ukierunkowana na duże firmy, chcące szyfrować swoje wiadomości handlowe. Dopiero w lutym 1926 roku Enigma rozpoczęła działalność w niemieckiej Marynarce Wojennej, a w przypadku Wojsk Lądowych Enigma została wdrożona w lipcu 1928 roku.

Tajny kurs deszyfracji

Pierwsze próby polskiego dekryptażu "Enigmy" rozpoczęły się już w 1928 roku. Okazywały się nieskuteczne, dlatego polskie władze poprosiły o sformowanie zespołu do prac deszyfracyjnych.

Na czele zespołu stanął profesor Zdzisław Krygowski (Wydział Matematyki Uniwersytetu Poznańskiego). To on zajął się organizacją akademickiego tajnego kursu kryptologicznego i z grona uczestników wybrał trójkę studentów, przed którą postawiono za cel złamanie niemieckich szyfrów. Tą trójką byli właśnie Marian Rejewski, Henryk Zygalski oraz Jerzy Różycki.

Studenci zatrudnieni w poznańskiej Filii Biura Szyfrów przez kilka lat rozszyfrowali niemieckie szyfry ręczne. We wrześniu 1932 roku Zygalski, Rejewski oraz Różycki przenieśli swoje prace z Poznania do ogólnopolskiej centrali Biura Szyfrów, mieszczącej się w Pałacu Saskim w Warszawie. Pod koniec grudnia 1932 roku, dzięki pracy opisywanych matematyków, możliwe stało się odczytywanie szyfrogramów generowanych przez "Enigmę". Stworzona przez nich kopia maszyny szyfrującej latem 1939 roku została przekazana przez polskie władze wojskowe do Francji i Wielkiej Brytanii. Wraz z nimi dołączone były informacje dotyczące złamanych szyfrów.

Kluczowe wydarzenie

Złamanie kodów "Enigmy" miało swoją wagę z kilku istotnych przyczyn. Pierwsza – natury technicznej – dotyczyła metody złamania niemieckiej maszyny. Po raz pierwszy zostało ono dokonane za pomocą metod matematycznych, a nie tylko lingwistycznych.

Druga – strategiczna – zdaniem części historyków, wpłynęła na losy II wojny światowej i mogła doprowadzić do skrócenia czasu jej trwania, nawet o kilka lat. To - jak nie trudno się domyślić – mogło się przyczynić do znaczącego ograniczenia liczby ofiar. Osiągnięcie Rejewskiego, Różyckiego i Zygalskiego jest szczególnie godne podziwu z tego względu, że nie dość, że rozszyfrowali Enigmę i skonstruowali kopie tej maszyny, to na dodatek opracowali metody pozwalające na regularne odczytywanie niemieckich szyfrogramów.

Biografie filmowe

Historia życia Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego mogłaby stać się podstawą bardzo dobrego scenariusza filmowego. We wrześniu 1939 roku matematycy zostali ewakuowani do Francji (przez Rumunię). Jerzy Różycki zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w styczniu 1942 roku. Historia Zygalskiego i Rejewskiego była mniej tragiczna. Obaj kontynuowali prace nad rozszyfrowaniem niemieckich szyfrów w jednostce Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii (ośrodek Bletchley Park). Henryk Zygalski zmarł 30 sierpnia 1978 roku w brytyjskim Liss, natomiast Marian Rejewski 13 lutego 1980 roku w Warszawie.

Jak czytamy na stronie Dzieje.pl w 2000 roku wszyscy trzej kryptolodzy zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżami Wielkimi Orderu Odrodzenia Polski. „Żywym pomnikiem" ich życia i historycznego osiągnięcia stało się Centrum Szyfrów Enigma .

Historia "Enigmy" i jej deszyfracji staje się przyczynkiem do pytań o stan współczesnej kryptologii. Jest to także motyw do zadania pytań o to, jak obecnie wygląda ona w Polsce i jakie są perspektywy jej rozwoju. Na temat temat z pewnością będziemy jeszcze pisać.

Serwis CyberDefence24.pl otrzymał tytuł #DigitalEUAmbassador (Ambasadora polityki cyfrowej UE). Jeśli są sprawy, które Was nurtują; pytania, na które nie znacie odpowiedzi; tematy, o których trzeba napisać – zapraszamy do kontaktu. Piszcie do nas na: [email protected].