Walka elektroniczna w siłach zbrojnych Polski Ludowej

Walka radioelektroniczna już w czasie I wojny światowej dowiodła swych zalet i przydatności na polu walki. W odrodzonym Wojsku Polskim także przykładano do niej dużą wagę, czego dowodem było przechwytywanie depesz sowieckich w czasie wojny polsko-bolszewickiej w latach 1919-20, jak również zakłócanie łączności radiowej bolszewickich armii. Bez sprawnego przechwytywania niemieckich depesz nie byłoby sukcesu złamania Enigmy. Jednak te osiągnięcia nie miały praktycznie żadnego znaczenia po II wojnie światowej. Nowa armia formowana na modłę sowiecką, czerpała wzory organizacyjne w dziedzinie uzbrojenia i wyposażenia z Moskwy. Był to zatem duży regres w nowych rodzajach techniki jak sprzęt radiolokacyjny czy walka radioelektroniczna.

Pierwsza jednostka rozpoznania radioelektronicznego została sformowana dopiero w 1952 r. Był to 16 Batalion Radiopelengacyjny stacjonujący w Beniaminowie i podlegający pod względem wyszkolenia i wykorzystania operacyjnego Zarządowi II Sztabu Generalnego WP. Jego zadaniem było namierzanie sekwencji radiowych wysyłanych przez radiostacje głównie z terenu Republiki Federalnej Niemiec. Kolejna jednostka, 18 kompania radiopelengacyjna Marynarki Wojennej w Ustce powstała w pierwszej połowie 1954 r. i podlegała Oddziałowi II Sztabu Głównego Marynarki Wojennej. Do jej zadań należało przechwytywanie relacji łączności pomiędzy okrętami i samolotami, a stacjami brzegowymi Szwecji i Danii (w tym okresie nie istniała jeszcze Bundesmarine).

Obie jednostki miały za pomocą posiadanych radiopelengatorów, ustalać lokalizację stacji łączności, a następnie dokonywać analizy odebranych sygnałów i określać rolę, jaką pełnią one w systemie dowodzenia i kierowania.

Dążenie do centralizacji kierowania i zwiększenia efektywności procesu analizy danych, spowodowało, że w czerwcu 1957 r. 18 kompania radiopelengacyjna Marynarki Wojennej została przekazana Zarządowi II Sztabu Generalnego WP, i połączona z 16 Batalionem Radiopelengacyjnym. Ponadto z połączenia obu jednostek powstał nowy 16 Batalion Rozpoznania Radiowego, przeniesiony jednocześnie na zachód, do Wałcza. Odtąd jego placówki rozpoznawcze były rozmieszczone wzdłuż Bałtyku i zachodniej granicy Polski. Poważnym problemem w tym pierwszym okresie był brak nowoczesnych urządzeń rozpoznawczych, umożliwiających prowadzenie nasłuchu nowych środków łączności. Pomimo to w Marynarce Wojennej nie zaprzestano działań związanych z posiadaniem własnych środków rozpoznania radiowego. Powstała grupa rozpoznania radiotechnicznego została wyposażona w stacje RPS-1 i RPS-2, a w pierwszej połowie 1958 r. po raz pierwszy przeprowadziła rozpoznanie południowych wybrzeży Szwecji z pokładu okrętu szkolnego ORP „Gryf”.

W końcu 1957 r. utworzono również pierwszą jednostkę walki radioelektronicznej (WRE) w składzie Wojsk Lotniczych, był to Ośrodek Rozpoznania i Zakłóceń Radiowych w Pile (od 1960 r. 1 Ośrodek Rozpoznania Radioelektronicznego, w 1961 r. przeniesiony do Ogrodzienic koło Grójca).  Jego zadaniem było stałe śledzenie i rozpoznanie wszelkich zmian w organizacji, ugrupowaniu i uzbrojeniu radioelektronicznym sił lotniczych NATO na północno-zachodnim kierunku Środkowoeuropejskiego Teatru Działań Wojennych (TDW).

Rozbudowa jednostek WRE nastąpiła w pierwszej połowie lat 60. w związku z kryzysami kubańskim i berlińskim, a co za tym idzie w sytuacji znacznego zagrożenia nowym światowym konfliktem zbrojnym.

W grudniu 1960 r. dotychczasowy 16 Batalion Rozpoznania Radiowego został przeformowany na 2 Ośrodek Rozpoznania Radioelektronicznego, który w 1964 r. przeniesiono do Przasnysza, gdzie stacjonuje do dzisiaj. Głównym zadaniem tej jednostki było ustalanie sieci łączności NATO na Zachodnioeuropejskim Teatrze Działań Wojennych, oraz analiza danych spływających z pozostałych jednostek WRE. W miarę rozwoju technicznego jednostka zyskiwała coraz większe znaczenie w pracy Zarządu II Sztabu Generalnego WP. Stała się również głównym ośrodkiem szkolenia kadr dla jednostek WRE (zadanie to kontynuował powstał później 20 Ośrodek Szkolenia Specjalistów Elektroniki).

Kolejne dwie jednostki WRE zostały sformowane w 1961 r. Pierwszą był powstały z wydzielonej części 1 Ośrodka Rozpoznania Radioelektronicznego – 3 Ośrodek Przeciwdziałania Radioelektronicznego w Lidzbarku Warmińskim, obie jednostki podporządkowano Dowództwu Wojsk Obrony Powietrznej Kraju (OPK). Głównym zadaniem tej nowej jednostki było zakłócanie celowników nawigacyjnych samolotów bombowych NATO. Również w Marynarce Wojennej przystąpiono do ponownego formowania jednostki WRE. Tak powstał 6 Ośrodek Przeciwdziałania Radioelektronicznego w Jelitkowie pod Gdańskiem, którego zadaniem było ustalanie danych dotyczących sprzętu NATO, jego dyslokacji i sposobu pracy, a następnie opracowywanie sposobów prowadzenia przeciwdziałania.

Także w składzie Wojskowej Służby Wewnętrznej w połowie 1962 r. utworzono specjalistyczną jednostkę – 7 Ośrodek Radioelektroniczny Szefostwa WSW. DO jego zadań należał monitoring zakresów fal radiowych używanych przez wojsko i kontrola przestrzegania reżimu bezpieczeństwa łączności. Kolejna jednostka utworzona w 1962 r. to 4 Ośrodek Przeciwdziałania Radioelektronicznego sformowany w Giżycku i podporządkowany Szefowi Wojsk Obrony Przeciwlotniczej WP (w 1974 r. przeniesiony został do Grudziądza). Ostatnią jednostką powstałą w 1962 r., był 8 Ośrodek Przeciwdziałania Radiowego także w Giżycku, utworzony na bazie batalionu przeciwdziałania radiowego funkcjonującego dotąd w składzie 5 Pułku Łączności. Była to jednostka szczebla szczebla frontowego, a do jej zadań należało zakłócanie sieci łączności NATO na kierunku działania wojsk Frontu Nadmorskiego. Kolejne jednostki szczebla frontowego to sformowany w 1963 r. w Dziwnowie – 10 Ośrodek Rozpoznania Systemów Radiolokacyjnych (od 1966 r. 10 Pułk Rozpoznania Systemów Radiolokacyjnych), oraz sformowany w 1966 r. w Białej Podlaskiej – 9 Pułk Rozpoznania Radiowego. Wszystkie te trzy jednostki podlegały Głównemu Inspektoratowi Szkolenia WP. Jeszcze w 1967 r. sformowano w dwóch okręgach wojskowych (Pomorskim i Śląskim) dwie jednostki szczebla armijnego, 11 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego w Zgorzelcu i 12 Batalion Rozpoznania Radioelektronicznego w Braniewie. Tym samym osiągnięto stan docelowy jednostek WRE i zakończono budowę systemu jednostek walki radioelektronicznej w dekadzie lat 60. Należy jeszcze dodać, że w składzie Wojsk Lotniczych, w 7 Brygadzie Lotnictwa Bombowo-Rozpoznawczego w Powidzu, znajdowała się eskadra rozpoznania i walki radioelektronicznej posiadająca zmodyfikowane samoloty Ił-28. Później zostały one zastąpione przez samoloty Su-20. 

Pierwsza jednostka rozpoznania radioelektronicznego została sformowana dopiero w 1952 r. Był to 16 Batalion Radiopelengacyjny stacjonujący w Beniaminowie i podlegający pod względem wyszkolenia i wykorzystania operacyjnego Zarządowi II Sztabu Generalnego WP. Jego zadaniem było namierzanie sekwencji radiowych wysyłanych przez radiostacje głównie z terenu Republiki Federalnej Niemiec.

Dekada lat 70, to okres rozbudowy potencjału jednostek WRE, w tym wyposażania ich w nowszy sprzęt. Wprowadzono również w życie Jednolity System Rozpoznania Radioelektronicznego koordynowany przez Centrum Operacyjne w Sztabie Generalnym WP. Umożliwiło to m.in. śledzenie przez środki 10 Pułku Rozpoznania Systemów Radiolokacyjnych w Dziwnowie stacji radiolokacyjnych systemu NADGE, a przez infrastrukturę 9 Pułku Rozpoznania Radiowego w Białej Podlaskiej sieci radiowych ministerstw obrony RFN, Belgii, Holandii, Danii, Wielkiej Brytanii, a także dowództw USA i NATO w Europie Zachodniej. W 1970 r. dla celów WRE przystosowano 25-letni okręt hydrograficzny ORP „Bałtyk”. Przystosowanie tego okrętu do zadań rozpoznania radioelektronicznego pozwoliło zamknąć lukę w jego prowadzeniu na Bałtyku. Okręt ten został wycofany ze służby w 1982 r. W tym okresie służbę pełniły już dwa nowe okręty rozpoznania radioelektronicznego wprowadzone do służby w latach 1975-76 - ORP „Nawigator” i ORP „Hydrograf”. Okręty te utworzyły nową Grupę Okrętów Hydrograficznych w Gdyni, tak nazwaną ze względu na tajemnicę wojskową (dopiero w 1992 r. zmieniono nazwę na Grupa Okrętów Rozpoznawczych). Ich zadaniem było prowadzenie rozpoznania radioelektronicznego w zakresie fal radiowych (przechwytywanie źródeł i ich lokalizacja), oraz radarowych (lokalizacja urządzeń radiolokacyjnych, ich analiza oraz lokalizacja). W czasach Układu Warszawskiego okręty operowały w rejonach manewrów morskich sił NATO, często wpływając w akwen ćwiczeń.

W 1976 r. dokonano zmiany numeracji dwóch jednostek WRE, dotychczasowy 7 Pułk Radioelektroniczny WSW w Skierniewicach został przemianowany na 9 Pułk Rozpoznania Radiowego, oraz podporządkowany dowódcy Warszawskiego Okrętu Wojskowego. Natomiast dotychczasowy 9 Pułk Rozpoznania Radiowego w Białej Podlaskiej został rozformowany. Dla potrzeb WSW w Skierniewicach sformowano Oddział Radioelektroniczny WSW mający realizować zadania dotychczasowego 7 Pułku Radioelektronicznego, dyslokowanego w tej samej miejscowości.

Ponadto w latach 70. w składzie batalionów rozpoznania dywizji pierwszego rzutu Pomorskiego Okręgu Wojskowego i Śląskiego Okręgu Wojskowego utworzono kompanie rozpoznania radioelektronicznego.

Podstawowym sprzętem wykorzystywanym w tym okresie były urządzenia produkcji sowieckiej i węgierskiej, m.in. namierniki R-363 „Orlenok”, namierniki NRS, odbiorniki radiowe KF R-250M, UKF R-312, R-313, UKF R-105,  radiopielengatory KF R-301AM, UKF R-307, radiostacje KF R-102, R-305, R-820, R-118, UKF R-109, stacje rozpoznawcze ARS/RB - później zastąpione przez stację POST 2M i POST 3M „Lena”, stacje radiolokacyjne rozpoznania systemów radiolokacyjnych RPS-6 „Łucja-6”, stacje zakłóceń SPB 1/5/7/8, stacje radiolokacyjnych zakłóceń odzewowych SPO 8 „Grażyna”, SPN 30 „Jadwiga-3” i SPN-40 „Jadwiga-4”, radiostacje R-834P z przystawkami zakłócającymi. Dla prowadzenia zakłóceń wykorzystywano również radiostacje KF wielkiej mocy i stacje radiolokacyjne  BOGOTA, JAWOR, radiostacje RF-118, czy stacje radioliniowe R-401m i R-403m.

* Dr Paweł Piotrowski, historyk, ekspert Cyberdefence24 w dziedzinie służb specjalnych i sił zbrojnych Układu Warszawskiego. Obronił na Uniwersytecie Wrocławskim dysertację pt. ”Wojsko Polskie w okresie zimnej wojny 1947 – 1956. Zagadnienia rozwoju organizacyjnego i planowania”, prowadząc wcześniej badania w archiwach rosyjskich.