Budowanie cyfrowego autorytaryzmu czy bezpieczeństwa i niezależności? Rosja ogłasza sukces Runetu

Przepisy regulujące kwestię Runetu zostały oficjalnie podpisane przez Prezydenta Putina w kwietniu, jednak jeszcze zanim ustawa weszła w życie (z dniem 1 listopada), w październiku przekazywaliśmy informację o zaplanowanych testach zdolności do funkcjonowania sieci po odłączeniu od globalnego Internetu. Początkowo zapowiadano, że odbędą się w listopadzie, jednak jak wynika z najnowszych informacji zostały one jednak przeprowadzone w grudniu. Komentujące sprawę amerykańscy  eksperci określali wtedy działania Kremla jako próbę ograniczenia dostępu do globalnej sieci rosyjskim obywatelom. „Swobodny przepływ informacji stanowi zagrożenie dla stabilności reżimu i należy je kontrolować, jak głosi narracja” – stwierdził w komentarzu dla Defense One Justin Sherman, ekspert ds. cyberbezpieczeństwa w think-tanku New America w październiku zeszłego roku. 

Przygotowania do odcięcia Rosji od globalnej sieci rozpoczęły się już w 2016 roku, kiedy uruchomiony został wojskowy intranet dla niejawnych danych. W następnym roku ogłoszono, że Kreml zamierza przygotować własny katalog nazw domen, które będą służyć do przekierowywania ruchu. A już w 2018 roku jeden z doradców prezydenta Putina zasugerował, że odpowiednio przygotowany i funkcjonujący wojskowy intranet może przejąć również resztę krajowego ruchu internetowego. Niedawno oficjalnie zapowiedziano również przekazanie równowartość ponad 30 milionów dolarów na stworzenie swojej  internetowej encyklopedii na wzór Wikipedii. 

1 listopada w życie weszła ustawa o tzw. suwerennym Runecie, na mocy którego Federalna Służba ds. nadzoru w sferze łączności, technologii informatycznych i środków masowego przekazu (Roskomnadzor) przejeła zarządzanie rosyjską siecią internetową. „Prawo ma na celu wyłącznie zapobieganie negatywnym konsekwencjom globalnego odłączenia się od globalnej sieci, która jest w dużej mierze kontrolowana z zagranicy. Chodzi o to, że suwerenność to posiadanie własnych zasobów, które można włączyć, abyśmy nie byli odcięci od Internetu” – twierdził natomiast Władimir Putin, który komentował plany odłączenia Rosji od globalnej sieci w ramach corocznej konferencji w grudniu.

Początek roku rozpoczął się od doniesienia, że kilkunastodniowe testy systemu zakończyły się - o czym informowało Radio Wolna Europa cytując przekaz rosyjskiej telewizji Rossiya 24. „Celem tego zadania jest zapewnienie niezawodnego działania Internetu w Rosji w każdych warunkach i okolicznościach” – miał powiedzieć Aleksei Sokolov wiceminister komunikacji, w komentarzach telewizyjnych. Zgodnie z informacją które przekazało Radio Wolna Europy na podstawie relacji z prokremlowskich mediów.

Agencja Informacyjna TASS ogłosiła sukces testów rosyjskiej sieci i potwierdziła gotowość zarówno administracji jak i operatorów telekomunikacyjnych do zapewnienia stabilności funkcjonowania sieci. Podczas testów miano zbadać jej bezpieczeństwo wobec wpływów z zewnątrz oraz podatność na ataki sieci za pośrednictwem IoT. Co ważne, minister komunikacji, Aleksiej Sokołow miał zapowiedzieć kontynuację badań w tym zakresie oraz wskazał, że wciąż pojawiają się wyzwania i zagrożenia, na które należy się przygotować. Zgodnie z zapowiedziami pełne odłączenie Rosji od globalnej sieci ma nastąpić w 2021 roku.

Zdaniem Leonida Ewdokimowa, rosyjskiego badacza bezpieczeństwa w Censored Planet, który wcześniej pracował dla projektu Tor i rosyjskiego giganta usług internetowych Yandex, dostępne informacje, których jak sam podkreśla, nie ma zbyt wiele, mogą być mocno przesadzone, jeśli chodzi o zdolności odłączenia się od globalnej sieci. Jak mówi, brakuje jakichkolwiek danych potwierdzających takie ćwiczenia. Jak podkreślił jednak „cenzura Internetu i ogólna sytuacja w Rosji dają przerażający efekt. Wydaje się jednak, że rząd nie ma teraz pilnej potrzeby izolowania Internetu. Obecna częściowa cenzura i zbiór przepisów dają wystarczająco zauważalny efekt” - stwierdził w komentarzu dla amerykańskiego Wired. 

Działania rosyjskich władz bez wątpienia budzą zarówno emocje jak i uwagę również ze strony innych reżimów potencjalnie zainteresowanych podobną formą kontrolowania społeczeństwa. Pod koniec ubiegłego roku, podobne chęci wyraził również prezydent Iranu, który zapowiedział, że narodowa sieć informacyjna w kraju zostanie rozbudowana w taki sposób, aby obywatele nie potrzebowali zagranicznych sieci do zaspokajania swoich potrzeb.

Próby ograniczenia komunikacji poprzez odcinanie sieci w miejscach protestów zmagali się obywatele Iranu przy okazji listopadowych protestów, ale również wydaje się to być stały sposób rosyjskich władz na ograniczenie możliwości komunikacji manifestantom w miejscach zgromadzeń.

Także w listopadzie agencja NetBlocks zajmująca się monitorowaniem Internetu oraz cyfrowych praw w wymiarze globalnym odnotowała odcięcie Internetu 3 sierpnia, czyli w czasie, kiedy rosyjscy obywatele zdecydowali się na kolejne wyjście na ulicę Moskwy. W miejscu odbywania się protestu miało dojść do zakłócenia komórkowych połączeń internetowych a także chwilowego wyłączenia sieci 3G, 4G i LTE u głównych rosyjskich operatorów internetowych. 

Rosja sukcesywnie, krok po kroku wykazuje chęci budowania suwerenności cyfrowej i odłączenia od globalnej sieci. Nakaz instalowania rosyjskiego oprogramowania, własny zestaw domen oraz narzędzi i aplikacji znanych i wykorzystywanych przez obywateli są sukcesywnie zastępowane przez ich rosyjskie odpowiedniki. Czy nazwiemy to budowaniem bezpieczeństwa i niezależności czy budowaniem narzędzi cyfrowego autorytaryzmu trzeba przyznać, że działania władz Rosji skupiają na sobie uwagę ekspertów.